Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης

Πάμε κουκλοθέατρο; Γεννημένο από τη γλυκύτερη φαντασία του αμερικάνικου mainstream, ένα φιλμ που ξεγελάει κάθε προσδοκία: βλοσυρό εκεί που θα το περίμενες ανάλαφρο, παράδοξο αντί για συμβατικό, τολμηρό μέσα στην παραδοσιακή, παραμυθένια του αφέλεια. Ο Εφιάλτης είναι εδώ, ένα απρόοπτο δώρο.

Από τον Γιάννη Δεληολάνη
Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης

Το Halloween – ή αλλιώς η δική μας γιορτή των Αγίων Πάντων – είναι η πιο μυθική ιορτή των Αμερικάνων. Το βράδυ της 31ης Οκτωβρίου τα δαιμόνια, οι μάγισσες και όλα τα λοιπά τρομακτικά πλάσματα παίρνουν ελευθέρας για να βγουν, σε καρναβαλιστική εξόρμηση, στο τακτοποιημένο σύμπαν των ανθρώπων: ακριβώς το είδος του σκοτεινού ρομαντισμού που θα μάζευε τις παιδικες αναμνήσεις ενός αλαφροΐσκιωτου νεαρού όπως ο σκηνοθέτης Τιμ Μπάρτον.

Ο «Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης» κατάγεται από μια παλιά του ιδέα, του 1982, όταν δούλευε –πρωτόβγαλτος- στην Disney. Τον ενδιέφεραν τα κινούμενα σχέδια αλλά και οι κούκλες, μια τεχνική αφήγησης σχεδόν αχρηστευμένη από τις σύγχρονες μαζικές προτιμήσεις του σινεμά. Τότε, βεβαίως, κανείς δε νοιαζόταν για τον «Εφιάλτη» πέρα από τον ίδιο, αλλά το σερί των εμπορικών επιτυχιών του έφερε μεγαλύτερη ελευθερία στην καριέρα του□ ο ίδιος ποτέ δεν ξέχασε την παλιά ιδέα και μετά από τον «Μπάτμαν» άρχισε ξανά να κινεί τα νήματα του «Εφιάλτη», ως παραγωγός πια. Η χρονοβόρα φύση της τεχνική του stop motion (καρέ-καρέ κίνηση της μαριονέτας) τον αποθάρρυνε από τη σκέψη της προσωπικής του συμμετοχής στη σκηνοθεσία: αυτόν το ρόλο ανέλαβε ο έμπειρος στο είδος Χένρι Σέλικ, εκπληρώνοντας, όμως, ένα όραμα ήδη σχηματισμένο.  

Μοιάζει με ένα πραγματοποιημένο παιδικο όνειρο περασμένο από μια σειρά ψυχεδελικών φίλτρων

Η ιστορία διαδραματίζεται στην παραμυθένια χώρα Halloweentown, όπου οι κάτοικοι απασχολούνται ετοιμάζοντας σκοτεινές εκπλήξεις για τον πραγματικό κόσμο. Κυρίαρχος της πόλης είναι ο …σκελετώδης Τζακ Σκέλιγκτον, ένα μάλλον ευγενικό και ρομαντικό ον που μαγεύεται από τα Χριστούγεννα και αποφασίζει να γίνει Άγιος Βασίλης στη θέση του Άγιου Βασίλη. Σκοπός του να ομορφύνει τα Χριστούγεννα, προσθέτοντας λίγα ρίγη στη γιορτή…  

Απλός σε σύλληψη, σύνθετος και «γεμάτος» στις εικόνες του ο «Εφιάλτης» μας παρουσιάζει ένα πρωτότυπο παραμύθι. Δεν ανήκει σε κάποιο κινηματογραφικό είδος, δεν απευθύνεται σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία, μοιάζει με ένα πραγματοποιημένο παιδικο όνειρο περασμένο από μια σειρά ψυχεδελικών φίλτρων. Οι χαρακτήρες είναι ο ένας πιο παράξενος από τον άλλο, η ύπαρξή τους – όπως η όλη ιστορία- ελεύθερη από νοήματα και αναλογίες, μια καθαρή μυθική αξία. Από το πρώτο μέχρι το τελευταίο πλάνο δεν υπάρχει ταινία που να θυμίζει τον «Εφιάλτη» και, πιθανότατα, ούτε πρόκειται να υπάρξει.  

Η τεχνική του stop-motion ανήκει σ’ ένα παρελθόν που κοντεύει να γίνει μύθος από μόνο του. Οι τεχνικές των κομπιούτερ μπορεί να είναι το επόμενο βήμα της εξέλιξης των εφέ, αλλά δεν εμποδίζουν τον «Εφιάλτη» να αφεθεί στη μαγευτικά υλική αίσθηση των μαγικών πλασμάτων του□ η νοσταλγία είναι η καρδιά της ζωής τους.  

Ένα μαγικό υβρίδιο μεταφερμένο στην «ξένη» χώρα του καθιερωμένου κινηματογράφου

Πόσο νόημα έχει μια κριτική σε ένα τέτοιο παραμύθι; Ελάχιστο ή καθόλου. Δεν υπάρχει λόγος να σχολιάζεις ένα παιχνίδι, ενώ η σκέψη και μόνο της δουλειάς που αφιερώθηκε στον «Εφιάλτη» σε κάνει να τον σεβαστείς. Κάθε μέρα γυρισμάτων των ανθρώπων με τις κούκλες έδινε λιγότερο από δύο δευτερόλεπτα φιλμ, αλλά η ενορχηστρωμένη φαντασία του τελικού αποτελέσματος δικαιώνει τον κόπο. Οι εικόνες έχουν μια δική τους αποκλειστική ατμόσφαιρα και τη νιώθεις. Το κράμα παιδικότητας, ρομαντισμού και μύθου δίνει το απόλυτο στίγμα και του σεναρίου, από την «ειδικευμένη» σε ονειρόκοσμους Κάρολιν Τόμπσον ( «Ψαλιδοχέρης», «Άνταμς Φάμιλι»). Ο γοτθικός, ρυθμικός τρόπος γραφής της μουσικής του Ντάνι Έλφμαν υπακούει στην ατμόσφαιρα και επαυξάνει… Τα τραγούδια της ταινίας αντανακλούν την ίδια τη χαρά της ύπαρξής της, κάνουν το παράδοξο φιλικό και οικείο.

Σαν τα περίεργα χριστουγεννιάτικα δώρα που ο Τζακ – Αϊ – Βασίλης φέρνει στα παιδιά του πραγματικού κόσμου, ο «Εφιάλτης» είναι ένα μαγικό υβρίδιο μεταφερμένο στην «ξένη» χώρα του καθιερωμένου κινηματογράφου πάνω στα φτερά των καλών του προθέσεων, μια γιορτή της φαντασίας.