Στη νέα του κωμωδία ο Άντερσον μας μεταφέρει με τον καρβουνιάρη στην δεκαετία του '50. Μια βιντεοσκοπημένη θεατρική παραγωγή αναλύει τις διαδικασίες της, μέσα απ' τις οποίες γεννιέται μια μικρή κοινότητα αραδιασμένη σε λυόμενα στη μέση της ερήμου. Στο φόντο ο αμερικανικός στρατός σηκώνει μανιτάρια καπνού δοκιμάζοντας τα καινούργια του ατομικά παιχνίδια, ενώ ένας απρόσκλητος επισκέπτης καραδοκεί στον ουρανό.
Αν ακούγεται μπερδεμένο είναι επειδή... είναι. Και ό,τι αναφέρεται από εδώ και κάτω έρχεται με απεριόριστη κατανόηση και αγάπη, για έναν σκηνοθέτη που ποτέ δεν θεωρούσα δικό μου. Ο Άντερσον του «Asteroid City» είναι χαμένος σε ένα αυτοαναφορικό σύμπαν και για να σωθεί καταφεύγει στο μεταμοντερνισμο, έννοια την οποία μια ψυχή (να είναι καλά εκεί που βρίσκεται) συσχέτιζε με τον νεοσυντηρητισμό σαν συνώνυμο. Κάπου μέσα σ' αυτό το σύμπαν, ο σκηνοθέτης ανακαλύπτει μια εκδοχή των 50's που του επιτρέπει να μιλήσει για την υπαρξιακή αγωνία του. Στήνει λοιπόν μία τηλεοπτική εκπομπή που υπόσχεται να μας ξεναγήσει στο ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης. Παρουσιάζει τον πιθανότατα αλκοολικό συγγραφέα, το κόνσεπτ, το σενάριο και σιγά σιγά μας εισαγάγει στα σκηνικά. Τότε περνάει το τρένο...
Αν ακούγεται μπερδεμένο είναι επειδή... είναι!
Είμαι πεπεισμένος πως οι αμαξοστοιχίες στις ταινίες του Άντερσον, λειτουργούν περίπου όπως και στον «Χάρι Πότερ». Είναι το σήμα και το μέσο που θα μας μεταφέρει στο ιδιοσυγκρασιακό του σύμπαν μέσα απ' την ασφάλεια που προσφέρουν οι ράγες. Το προκαθορισμένο της διαδρομής, που εν προκειμένω οδηγεί σε μια συνειδησιακή περιοχή που ονομάζεται «Asteroid City». Το οποίο θυμίζουμε βρίσκεται τέσσερα επίπεδα πιο κάτω απ' αυτό του θεατή αφού πρόκειται για μία πόλη, που είναι το setting σε ένα θεατρικό με το ίδιο όνομα, που το βλέπουμε μέσα από μια τηλεοπτική εκπομπή, που την παρακολουθούμε στο εδώ και το τώρα σαν ταινία στην οθόνη (παράνοια).
Δεν νομίζω ότι υπερβάλλω, το «Asteroid City» με όλες τις ιδιοτροπίες του, κρύβει στο τέταρτο επίπεδό του την πιο γενναιόδωρη στο μάτι δημιουργία του Άντερσον μέχρι σήμερα. Στην καρδιά της ερήμου ο σκηνοθέτης ζωντανεύει τις πιο όμορφες απ' τις card postal της ατομικής εποχής. Στη λεπτή γραμμή του ορίζοντα που χωρίζει το απέραντο της ερήμου και του ουρανού, σηκώνει ένα πολύχρωμο μωσαϊκό χαρακτήρων που φέρουν όλα τα γνώριμα χαρακτηριστικά των ηρώων του. Ανέκφραστοι, σχεδόν μηχανικοί, ετοιμόλογοι, μονίμως αγχωμένοι, μιλάνε με αξιοσημείωτη ταχύτητα ο ένας μετά τον άλλον, αλλά οι συλλαβές τους προκύπτουν πεντακάθαρες. Ομοίως το μιξάζ του ήχου αποπειράται να είναι το ίδιο «αποτελεσματικό», αξιοποιώντας απουσία ατμόσφαιρας, μικρούς και σύντομους χτύπους (κατά βάση). Οι οπτικές συνθέσεις, τα επεξεργασμένα χρώματα και η καλλιτεχνική διεύθυνση είναι τα κορυφαία που είχε ποτέ σε ταινία του. Κι όλα μα όλα δένουν με την υπογραφή ενός αμίμητου στυλίστα.
Ξαναλέω όμως, όλα αυτά κατοικούν αποκλειστικά στο τέταρτο επίπεδο, εκεί που ξεδιπλώνεται η απαρχή του νεοσυντηρητισμού και η έξαρση της κοσμικής υστερίας για έναν κόσμο που θα τελειώσει είτε απ' την εξωγήινη εισβολή είτε με ένα ατομικό μανιτάρι. Πιο πάνω κυριαρχεί το ασπρόμαυρο και η αποστασιοποίηση μιας άψυχης παράθεσης του τι ακριβώς συμβαίνει με το θεατρικό. Οι μηχανισμοί, ο τρόπος, η μέθοδος απ' την οποία προκύπτει κάτι όμορφο.
Στυλιτιστικά το «Asteroid City» αποτελεί μάλλον την κορυφαία στιγμή του Άντερσον μέχρι σήμερα
Σε επίπεδο περιστατικών η πλοκή του «Asteroid City» είναι σχεδόν ήσσονος σημασίας. Κατά βάση αυτά που συμβαίνουν έχουν να κάνουν με τον καταναγκαστικό αποκλεισμό της μικρής κοινωνίας και μια γενικότερη έλλειψης έκφρασης/επικοινωνίας. Κι εδώ μπαίνει το άλτερ έγκο του σκηνοθέτη στην ταινία (ή μάλλον στις περισσότερες ταινίες του), ο Τζέισον Σουόρτζμαν. Είναι ο μόνος που θα περάσει συνειδητά στο πάνω επίπεδο για να μεταφέρει ένα κάποιο μήνυμα. Δεν θα προδώσω φυσικά ποιο είναι, ακούγεται πάντως δυνατά κι είναι τόσο ουτιδανό, που καταντά κι αυτό στυλιστικό στοιχείο. Μπορώ ωστόσο να προσθέσω το εξής.
Με μία μικρή κι απειροελάχιστη εξαίρεση το «Asteroid City» παρουσιάζει πολύ μικρή συναισθηματική διάδραση μεταξύ των χαρακτήρων. Ο Σουόρτζμαν είναι αυτός που προσπαθεί να την τραβήξει απ' το κοσμογονικό τέταρτο επίπεδο και να τη φέρει όσο πιο κοντά στο θεατή γίνεται. Σ' ένα σύμπαν που αν το εξετάζαμε νευρολογικά θα το χαρακτηρίζαμε υψηλής λειτουργικότητας, η μόνη πραγματική ανάγκη αποδεικνύεται αυτή της επικοινωνίας. Κι η αδυναμία επικοινωνίας καμουφλάρεται με στυλ. Τόνους στυλ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Άντερσον, ένας ούτως ή άλλως ατυπικός σκηνοθέτης (απλά μάλλον όχι με τον υπονοούμενο τρόπο), ανδρώθηκε και δοξάστηκε κόντρα σε ο,τιδήποτε έχει υπάρξει, σε μία εποχή που οι συνομήλικοι του μεγάλωναν με την μαζική πλάνη της απόσπασης προσοχής. Επίσης δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος άνθρωπος χρησιμοποιεί τις μέρες της μαζικής εσχατολογικής υστερίας για να μιλήσει για τη δική του υπαρξιακή αγωνία. Την αδυναμία του να επικοινωνήσει πίσω απ' το καμουφλάζ και πέρα απ' τα επίπεδα. Εξ ου και καταφεύγει να πειραματίζεται με τη σιγουριά που του δίνουν οι ράγες (μεταμοντέρνα δηλαδή νεοσυντηρητικά). Να επαναλαμβάνεται μέσα στο όμορφο κλουβί του και να φωνάζει απ' το τελευταίο επίπεδο της δημιουργίας του κάτι αφόρητα προσωπικό, που εν τέλει θάβεται μέσα στον αδιάτρητο πυρήνα του «Asteroid City».
Βρείτε συγκεντρωμένες όλες τις ανταποκρίσεις, κριτικές, νέα και αφιερώματα του φετινού Φεστιβάλ Καννών εδώ: www.cinemagazine.gr/cannes
Το ΣΙΝΕΜΑ / cinemagazine.gr ταξιδεύει στις Κάννες με την AEGEAN και σας προσφέρει καθημερινές ανταποκρίσεις. Το 76o Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών πραγματοποιείται 16 - 27 Μαΐου 2023.
