10. Ο Στοιχειωμένος Πύργος (The Haunting, 1963) του Ρόμπερτ Γουάιζ

Μια μοναχική και συναισθηματικά εύθραυστη γυναίκα δέχεται να γίνει το τέταρτο μέλος μιας ερευνητικής ομάδας που αναλαμβάνει να διαλευκάνει αν ένα γοτθικό οίκημα, το οποίο βαραίνουν απόκοσμες ιστορίες από το παρελθόν και μακάβριες φήμες, κατοικείται όντως από φαντάσματα. Αυτό που ακολουθεί είναι όχι μόνο η ωραιότερη ταινία πάνω στη συγκεκριμένη μυθολογία, αλλά και ένα παράδειγμα προς μίμηση το οποίο αν είχαν λάβει υπόψη τους οι ταινίες τρόμου που έμελλε να ακολουθήσουν, τότε σύσσωμο το είδος θα βρισκόταν σε πολύ καλύτερη μοίρα σήμερα.

Εφαρμόζοντας τις υπαινικτικές μεθόδους του επιδραστικού παραγωγού Βαλ Λιούτον («Οι Άνθρωποι Γάτες» και «Περπάτησα μ’ ένα Ζόμπι») και αξιοποιώντας σκηνικά, ατμόσφαιρα και ρυθμούς σε ένα απολύτως επιβλητικό σύνολο, ο Γουάιζ εξαντλεί όλες τις φοβικές και ψυχολογικές παραμέτρους του σπουδαίου μυθιστορήματος της Σίρλεϊ Τζάκσον στο οποίο στηρίχτηκε («The Haunting of Hill House»), κινώντας την ταινία του αριστοτεχνικά σε δυο επίπεδα: ένα μεταφυσικό (το σπίτι είναι όντως στοιχειωμένο) και ένα ρεαλιστικό (οι δαίμονες βρίσκονται ουσιαστικά στο μυαλό της ηρωίδας). Όποια εξήγηση κι αν επιλέξει ο θεατής, η εμπειρία παρακολούθησης του φιλμ παραμένει εξίσου καθηλωτική. Λουκάς Κατσίκας

9. Περπάτησα με ένα Ζόμπι (I Walked With a Zombie,1943) του Ζακ Τουρνέρ

Αιθέρια και υπόκωφα ανατριχιαστική, η καλύτερη ίσως δημιουργία από τη low budget σειρά ταινιών τρόμου που γύρισε ο παραγωγός Βαλ Λιούτον («Οι Άνθρωποι Γάτες», «Η Νύχτα του Δαίμονα») για λογαριασμό του στούντιο RKO ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέσεις, ήδη από την αρχική της ιδέα: σε μια στιγμή εξαιρετικής έμπνευσης οι δημιουργοί μετέφεραν στην Καραϊβική τη δράση του κλασικού βιβλίου της Σαρλότ Μπροντέ, «Τζέιν Έιρ», συνδέοντάς την με τις τελετουργίες βουντού. Για να συνεχιστεί εξίσου εμπνευσμένα με το μαγικό άγγιγμα του σκηνοθέτη Ζακ Τουρνέρ και την επιμονή του να επικεντρώνεται στον ψυχολογικό παράγοντα και όχι στα φθηνά σοκ.

Η δεξιοτεχνία του Τουρνέρ και η πανέμορφη φωτογραφία δια χειρός Ρόι Χαντ κατάφεραν να μετατρέψουν το περιορισμένο σκηνικό σε μυσταγωγικό τοπίο ενός εξωτικού νησιού, όπου το Καλό συμπορεύεται με το Κακό, γυναίκες υπνοβατούν ανάμεσα στις τροπικές φυλλωσιές και ένας ολόκληρος κόσμος μαγείας, μυστικιστικών παραδόσεων και δεισιδαιμονιών αναδύεται από τις σκιές. Ένας θρίαμβος υπαινικτικού τρόμου που χάρισε σε ολόκληρο το κινηματογραφικό είδος μερικές από τις πιο ποιητικές και λυρικές στιγμές του. Θανάσης Πατσαβός

8. Το Ξύπνημα των Νεκρών (Dawn of the Dead,1978) του Τζορτζ Α. Ρομέρο

Αποτελεί γεγονός πως όσο καλύτερη είναι μια ταινία, τόσο πιο προβληματική αποδεικνύεται μια ενδεχόμενη συνέχειά της. Οι προσδοκίες είναι αυξημένες και οι καλύτερες ιδέες χρησιμοποιούνται πάντα στην αρχή. Στην περίπτωση του «Ξυπνήματος των Νεκρών», ωστόσο,ο Ρομέρο ξεπερνά με σκανδαλώδη άνεση το βουνό της επανάληψης και κατορθώνει να εξισώσει, αν όχι να ξεπεράσει, το εμβληματικό ντεμπούτο που παρέδωσε το 1968.

Εδώ οι νεκροί αλωνίζουν τη γη φυσικά και τέσσερις επιζώντες της μάστιγας των ζόμπι βρίσκουν καταφύγιο σε ένα εγκαταλελειμένο εμπορικό κέντρο. Πού να φανταστούν οι κακόμοιροι ότι το νέο τους «σπίτι» δεν είναι παρά μια παγίδα θανάτου, μολυσμένη με ορδές απέθαντων και συμμορίες μηχανόβιων.

Αυτό το δυσοίωνο και βαθιά ειρωνικό διαμάντι δεν είναι παρά ένα κατάμαυρο, πεσιμιστικό σχόλιο για την καταναλωτική κοινωνία όπως διαμορφώνεται λίγο πριν τη δεκαετία του ’80, μέσα από τη φόρμα της αλληγορίας. Μουντό, αιματοβαμμένο, αλλά πάντα πανέμορφο, το σαρδόνιο «Ξύπνημα» συνιστά το κατεξοχήν παράδειγμα της σκεπτόμενης ταινίας τρόμου. Φαίδρα Βόκαλη

7. Το Μωρό της Ρόζμαρι (Rosemary’s Baby, 1968) του Ρόμαν Πολάνσκι

Η τεράστια επιτυχία της πρώτης ταινίας του Πολάνσκι σε αμερικανικό έδαφος ήταν εκείνη που άνοιξε τον δρόμο σε φιλμ όπως ο «Εξορκιστής» και η «Προφητεία» στο να φέρουν το ευρύ κοινό κατάφατσα με το αποκαλυπτικό αφήγημα της (αυτοπρόσωπης ή μέσω αντιπροσώπου) έλευσης του Σατανα στη Γη. Μόνο που η διαχρονική αξία του «Μωρού της Ρόζμαρι» προκύπτει ακριβώς επειδή στο δυστοπικό αστικό περιβάλλον του δεν κυοφορούνται μοναχά μεταφυσικής φύσεως δαίμονες.

Στην περίτεχνα σερβιρισμένη ως μελό ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού (Μία Φάροου και Τζον Κασαβέτης) να πραγματώσει το όνειρό του (εκείνη να γίνει καλή σύζυγος, εκείνος καταξιωμένος ηθοποιός) με αφετηρία ένα λουξ νεοϋορκέζικο διαμέρισμα, ο τετραπέρατος Πολωνός δημιουργός παίζει διαρκώς με την αντίληψη του θεατή. Είναι άραγε οι φρικτές υποψίες της Ρόζμαρι για το μωρό που μόλις συνέλαβε προϊόν παράνοιας; Ή μήπως όλα γύρω της, από τον σύζυγο και τους άκρως παρεμβατικούς γείτονες έως τους μυστηριώδεις θανάτους, είναι μια κατά κυριολεξία σατανική συνωμοσία; Το μόνο βέβαιο εδώ είναι πως ο Πολάνσκι μεγαλουργεί, με αξέχαστο όσο και στοιχειωτικό επιστέγασμα την απόφαση να κρατήσει εκτός κάδρου το περιεχόμενο του παιδικού καροτσιού στο φινάλε, αποδεικνύοντας πως η μήτρα του αληθινά παραλυτικού τρόμου δεν είναι άλλη από την ίδια τη φαντασία μας. Νεκτάριος Σάκκας

6. Ψυχώ (Psycho, 1960) του Άλφρεντ Χιτσκοκ

Γυρισμένο σε μόλις 30 μέρες, με έναν προϋπολογισμό της τάξης των 800 χιλιάδων δολαρίων, και βασισμένο σε ένα pulp μυθιστόρημα το οποίο με τη σειρά του βασίστηκε στη μακάβρια δράση του διαβόητου Έντ Γκέιν, το «Ψυχώ» θεωρήθηκε στην εποχή του ένα σοκαριστικά αναπάντεχο (αν όχι «λίγο») βήμα για τον «πολύ» Χίτσκοκ. Ο μετρ του σασπένς κέρδισε, όμως, το διάσημο όνομά του κυρίως χάρη στην ενασχόλησή του με τη σκηνοθεσία αυτής της «ανάξιας» ιστορίας, μια δουλειά που είχε κατακλυσμιαίο αντίκτυπο στο σινεμά και με την οποία συγκρίνονται έκτοτε όλες οι ταινίες τρόμου.

Η γενναία του απόφαση να ανατρέψει το αφηγηματικό κλισέ και να σκοτώσει την (υποτιθέμενη) πρωταγωνίστρια της ιστορίας, πριν καν φτάσει στην μέση της ταινίας, είναι μόλις μία από τις εξαιρετικές πινελιές του Χίτσκοκ, που μεγαλούργησε στην διεύθυνση των ηθοποιών, τη χρήση της μουσικής και, φυσικά, το μοντάζ: η κλασική πια σκηνή του φόνου στο ντους διδάσκεται σε σχολές σκηνοθεσίας για τον έντεχνο τρόπο με τον οποίο σε αφήνει να πιστέψεις ότι έχεις δει αποτρόπαια πράγματα, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που σε αφήνει και βλέπεις είναι ο απόλυτος τρόμος του θανάτου. Χριστίνα Λιάπη

5. Η Νύχτα με τις Μάσκες (Halloween, 1978) του Τζον Κάρπεντερ

Σε ένα πραγματικό σεμινάριο χειρισμού της κινηματογραφικής γλώσσας, ο Κάρπεντερ παραδίδει το ορόσημο των slasher ταινιών τρόμου το οποίο άνοιξε τον δρόμο στην επιτυχία των πάμπολλων «Παρασκευή και 13» και κάθε «Εφιάλτη στον Δρόμο με τις Λεύκες» που ακολούθησαν. Υπογράφοντας τη σκηνοθεσία, το σενάριο και την αυθεντική μουσική, ο Κάρπεντερ απορρίπτει τη γραφική απεικόνιση της βίας και έτσι, παρά τη σωρεία φόνων, αίμα μπορεί κανείς να δει σε ελάχιστα πλάνα. Αντίθετα, και παίρνοντας παράδειγμα απευθείας από το «Ψυχώ», βασιζεται αρκετά στην ηχητική μπάντα και στην υπόνοια των όσων φρικτών διαπράττονται επί οθόνης, καθιστώντας την ταινία του μια από τις πιο τρομακτικές και επιδραστικές όλων των εποχών. Κωστής Θεοδόσοπουλος

4. Νοσφεράτου, Μια Συμφωνία Τρόμου (Nosferatu, Eine Symphonie des Grauens, 1922) του Φρίντριχ Βίλεμ Μούρναου

Το βωβό αριστούργημα του Μούρναου έδειξε τον δρόμο σε κάθε κινηματογραφική ανάγνωση του βαμπιρικού μύθου που ακολούθησε,  πολλές δεκαετίες πριν οι μυτεροί κυνόδοντες και τα φιλήδονα πλάσματα της νύχτας μετατραπούν σε μόδα αξίας εκατομμυρίων. Ο μοναδικός Μαξ Σρεκ δίνει μια ιστορική ερμηνεία ως Κόμης Όρλοφ, ένα βαμπίρ που κάνει ό,τι μπορεί για να αποκτήσει τη γυναίκα που επιθυμεί. Μπορεί το «Νοσφεράτου» να μη μοιάζει σήμερα τρομακτικό,σύμφωνα με τις σύγχρονες επιταγές του είδους, ωστόσο ακόμα διατηρεί αναλλοίωτη τη δυναμική της ατμοσφαιρικής του σκηνοθεσίας, μεταφέροντάς μας σε έναν κόσμο όπου βασιλεύουν οι σκιές και ορίζονται οι κανόνες για έναν βρικόλακα που έμελλε να κυριεύσει στο εξής την ποπ κουλτούρα. Φαίδρα Βόκαλη

3. Ο Σχιζοφρενής Δολοφόνος με το Πριόνι (The Texas Chainsaw Massacre, 1974) του Τόμπι Χούπερ

Γυρισμένος με απειροελάχιστα μέσα, ο «Σχιζοφρενής» δεν χρειαζόταν αίμα για να πείσει, ούτε περίτεχνες μεθόδους για να πανικοβάλει. Ο Τόμπι Χούπερ αντιπαραβάλει τον αφόρητο καύσωνα με την αποτρόπαια έξαψη της δολοφονικής μανίας και με τρόπο ωμό παραθέτει ακατέργαστες εικόνες που συμπυκνώνουν ένα εφιαλτικό ντοκουμέντο. Τα ουρλιαχτά είναι πιο δυνατά από τον ήχο του αλυσοπρίονου, το χιούμορ πιο μακάβριο από τις φρικιαστικές λεπτομέρειες και η αμερικανική οικογένεια της νότιας ενδοχώρας πιο τρομακτική (και κανιβαλική) από τις κοινωνικές παραδοχές. Η ταινία έγινε αναπάντεχη εμπορική επιτυχία, αλλά η κινηματογραφική κληρονομιά της δεν αποτιμάται σε δολάρια. Αποτιμάται σε κραυγές. Πάνος Γκένας

2. Η Λάμψη (The Shining, 1980) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ

Στον καιρό της υποτιμήθηκε από την κριτική και αγνοήθηκε από την παραδοσιακά αρτηριοσκληρωτική Ακαδημία, κάτι που μόνο εξαίρεση δεν αποτελούσε για ταινία του Κιούμπρικ. Ο χρόνος, ωστόσο, θα ήταν ο καλύτερος σύμμαχος της πιο εγκεφαλικής ταινίας τρόμου από καταβολής του είδους, η οποία προέκυψε ως ελεύθερη διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Στίβεν Κινγκ.

Και η ειρωνεία είναι πως ακριβώς αυτό το σχετικό μέγεθος του χρόνου επιδρά τόσο καταλυτικά στο σύμπαν της «Λάμψης», όσο η στοιχειωτική ερμηνεία του Νίκολσον, τα κιουμπρικής συμμετρίας πλάνα με τα αιθέρια τράβελινγκ (απόρροια της για πρώτης φορά εκτεταμένης χρήσης του τότε καινοτόμου μηχανισμού steadicam) ή η μαεστρία του δημιουργού της να διαχύσει στο ολόφωτο και αχανές ξενοδοχείο Όβερλουκ εκείνη την επίμονη αίσθηση απειλής που οι περισσότερες ταινίες τρόμου πασχίζουν να εγκλωβίσουν σε λίγα μισοσκότεινα τετραγωνικά.

Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, η «Λάμψη» δεν έχει χάσει φωτόνιο από την απόκοσμα πολυεπίπεδη έντασή της. Παραμένει η αναπόδραστη βύθιση στην παράνοια του συγγραφέα ήρωα Τζακ Τόρανς, καθώς κουβαλά την οικογένειά του για να ξεχειμωνιάσουν στο αδειανό, πολυτελές ξενοδοχείο. Ταυτόχρονα, υπηρετεί το μοτίβο της αυτοκαταστροφικής μάχης με το τέρας της έμπνευσης, ενώ λειτουργεί εξίσου υποδειγματικά ως ανατριχιαστική ιστορία φαντασμάτων. Και βέβαια, εξακολουθεί να γαργαλά τη φαντασία των απειράριθμων φίλων της, γεννώντας απίθανες θεωρίες συνωμοσίας, σαν εκείνες που περιγράφονται στο ντοκιμαντέρ «Δωμάτιο 237». Νεκτάριος Σάκκας

1.The Innocents (1961) του Τζακ Κλέιτον

Η εύθραυστη ψυχολογικά γκουβερνάντα των μέσων του 19ου αιώνα που πιστεύει ότι τα δυο μικρά παιδιά που ανέλαβε να φροντίσει έχουν στοιχειωθεί από τα φαντάσματα δυο διεφθαρμένων ενηλίκων. Το επιβλητικό βικτοριανό χτίσμα με την ήσυχη λίμνη και τα πολλά παράθυρα που κοιτάζουν την νύχτα προς τις όχθες. Η ομίχλη και ο άνεμος που συνθέτουν κάθε βράδυ το πιο ανατριχιαστικό τραγούδι. Ο άντρας με τα σατανικά μάτια που σε αντικρίζει από ψηλά. Η θλιμμένη, μαυροντυμένη σιλουέτα μιας γυναίκας μέσα στην βροχή. Ένα απόκοσμο πρόσωπο στο παράθυρο, μέσα από το σκοτάδι. Μια παλιά αινιγματική φωτογραφία καταχωνιασμένη σε ένα μικρό μουσικό κουτί στη σοφίτα. Ένα ανατριχιαστικό νανούρισμα. Φωνές σε άδεια δωμάτια. Πνιχτά γέλια και αναστεναγμοί έξω από την πόρτα. Πνεύματα που δεν λένε να βρουν τον δρόμο τους προς τον κόσμο των νεκρών. Η φλόγα ενός κεριού που ξαφνικά σβήνει. Και μια παιδική φωνή που κρύβει μέσα της τα πάντα και τίποτα: «Ήταν μόνο ο άνεμος, αγαπητή μου», ψιθυρίζει στην τρομαγμένη του γκουβερνάντα. «Αυτός έσβησε το κερί…»

Μερικές ταινίες δεν περιγράφονται με λόγια. Μπορείς μόνο να ανατρέξεις στις εικόνες τους. Διασκευάζοντας εκπληκτικά το «Στρίψιμο της Βίδας» του Χένρι Τζέιμς, από ένα έξοχο σενάριο του Τρούμαν Καπότε, το αριστούργημα του Τζακ Κλέιτον είναι μια τέτοια περίπτωση ταινίας. Μια ιστορία φαντασμάτων που στοιχειώνει πρωτίστως το κοινό της. Όσο ανεπανόρθωτα στοίχειωσε την ηρωίδα της. Λουκάς Κατσίκας

Αναλυτικά η πρώτη 25άδα

25. Η Εξαφάνιση (Spoorloos, 1988) του Τζορτζ Σλούιζερ
24. Μ, Ο Δράκος του Ντίσελντορφ (Μ, 1931) του Φριτς Λανγκ
23. Who Can Kill a Child? (¿Quién puede matar a un niño?, 1976) του Ναρσίσο Ιμπάνεζ Σεραδόρ
22. Dead of Night (1945) των Α. Καβαλκάντι, Τσ. Κράιτον, Μπ. Ντίρντεν, Ρ. Χάμερ
21. Δράκουλας, ο Βρικόλακας των Καρπαθίων (Horror of Dracula, 1958) του Τέρενς Φίσερ
20. Η Μάσκα του Σατανά (La Maschera del Demonio, 1960) του Μάριο Μπάβα
19. Οδός Μαλχόλαντ (Mulholland Drive, 2001) του Ντέιβιντ Λιντς

Σημείωση: Για όσους ενδιαφέρονται να διαβάσουν το πλήρες αφιέρωμα του περιοδικού ΣΙΝΕΜΑ στον τρόμο, ας ανατρέξουν στο τεύχος 236.