Ο Ουμπέρτο Παζολίνι μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομηρικό έπος της «Οδύσσειας», με αφετηρία την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη έπειτα από την εικοσάχρονη απουσία του.
Η ταινία ξεκινά από τη στιγμή που ο Οδυσσέας ξεβράζεται σε μια παραλία της Ιθάκης, ταλαιπωρημένος και καχεκτικός, μια ασκητική φιγούρα καθ’ όλη τη διάρκεια του φιλμ, με τον Παζολίνι αφενός να μην δρέπει δάφνες για την πρωτοτυπία στην σκηνοθετική απεικόνιση, αφετέρου να καταφέρνει να προσδώσει στον μυθικό ήρωα του Ομήρου, διαστάσεις πανανθρώπινες και θνητές, απογυμνώνοντάς τον πλήρως – κυριολεκτικά και μεταφορικά – από τις φανταστικές διαστάσεις του χαρακτήρα του, δίνοντας την ευκαιρία στον Φάινς να λάμψει σε μια ακόμη αξιομνημόνευτη ερμηνεία.
Σεναριακά πρόκειται για μια πιστή αναπαράσταση της εποχής, δίχως όμως ρίσκα και περιττές φιοριτούρες, γεγονός που δημιουργεί ένα επιπρόσθετο ενδιαφέρον ως προς τις προθέσεις του δημιουργού, αναφορικά με το γιατί αποφάσισε πως μια ακόμη μεταφορά της ιστορίας του Οδυσσέα στη μεγάλη οθόνη, είναι σήμερα επιτακτική.
Ο λόγος εύκολα εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίο αναπαρίσταται η μυθική περσόνα, με τον Οδυσσέα να αδυνατεί να προσαρμοστεί εκ νέου στον τόπο και την οικογένειά του, ως απόρροια της τραυματικής εμπλοκής του στον Τρωικό Πόλεμο, με τον Παζολίνι να κάνει μια εύστοχη σύνδεση με την εκδήλωση του μετατραυματικού στρες στους σύγχρονους στρατιώτες κατόπιν της παρατεταμένης τους συμμετοχής σε πολέμους. Ουσιαστικά πρόκειται για μια νεότερη ανάγνωση της Οδύσσειας που μοιάζει να αποκτά ακόμα πιο διαχρονική υπόσταση, ιδιαίτερα από τη στιγμή που έρχεται σε άμεσο διάλογο με το τώρα.
Το πρόβλημα είναι πως από τη στιγμή που αφήνεις εκτός οτιδήποτε σχετίζεται με το καθαρά μυθολογικό κομμάτι της ιστορίας, υπάρχει πολύς κενός χρόνος και χώρος που πρέπει να «γεμίσει» προκειμένου η πλοκή να αποκτήσει ροή και ρυθμό. Εδώ είναι σχεδόν χειροπιαστές οι σκηνές στις οποίες η υπόθεση μοιάζει κάπως μετέωρη, σαν να μην υπάρχει μια σαφής πρόβλεψη για το που πρέπει να πάει, ένας αναμενόμενος περιορισμός που επιβάλλεται από το ίδιο το «κόψιμο» του ομηρικού κειμένου.
Αδιαμφισβήτητα η παρουσία του Ρέιφ Φάινς στο ρόλο του Οδυσσέα και της Ζιλιέτ Μπινός σε αυτόν της Πηνελόπης, αποτελούν τον βασικό λόγο που η ταινία του Παζολίνι θα προσελκύσει το κοινό εντός και εκτός Ελλάδας, μιας που οι δυο τους εμφανίζονται ξανά μαζί στη μεγάλη οθόνη, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά τον «Άγγλο Ασθενή» με την κινηματογραφική τους χημεία να παραμένει ακόμη ηλεκτρισμένη.
«Η Επιστροφή» είναι μια ταινία που «πατάει» περισσότερο στην πραγματική διάσταση του χαρακτήρα και πολύ λιγότερο (έως καθόλου) στα φανταστικά στοιχεία του έπους, με τον Παζολίνι να φέρνει τον ήρωά του, πρωτίστως αντιμέτωπο με τον ίδιο του τον εαυτό και τα τραύματα του παρελθόντος. Αν περιμένετε επικές μάχες και ακατάπαυστη δράση, μάλλον θα απογοητευτείτε. Από την άλλη αν θέλετε να απολαύσετε ελληνικό τοπίο (πολλά γυρίσματα έγιναν στην Κέρκυρα), δυο εξαιρετικές κεντρικές ερμηνείες και το καθόλα ταιριαστό μουσικό score της Ρέιτσελ Πόρτμαν που «ντύνει» ιδανικά τούτη την ιστορία, τότε «Η Επιστροφή» είναι από τις ταινίες που αξίζει να περιμένετε.
Το 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται 31 Οκτωβρίου με 10 Νοεμβρίου 2024.
