Το Αίνιγμα

Δεν είναι λίγες οι ταινίες που παίρνουν το ρίσκο να κλειστούν σε ένα δωμάτιο για να αφηγηθούν την ιστορία τους. Οι περισσότερες πέφτουν θύμα της, συνήθως, θεατρικής τους καταγωγής. Κάποιες λίγες ωστόσο, διαλογικές, αλλά ποτέ θεατρικές, δεν θα ξεκολλήσουν ποτέ απ' το μυαλό των θεατών που ήταν να τις εκτιμήσουν. Ίσως η πρώτη που έρχεται στο μυαλό είναι οι «12 Ένορκοι» του Σίντνεϊ Λιουμέτ. Παραδόξως (;), η ταινία του Κλοντ Μιλέρ δείχνει εξ αίματος συγγενής.

Ο Μιλέρ μπορεί να υπήρξε ένας σκηνοθέτης βαθιά επηρεασμένος από τον μέντορά του, Φρανσουά Τριφό, όμως εδώ κάνει ένα έργο που πρέπει να διαβάσεις βαθύτερα μια από τις σχέσεις του, για να εξορύξεις την επιρροή του μεγάλου δημιουργού της νουβέλ βαγκ. Διότι μπροστά και πάνω απ' όλα, στο «Αίνιγμα» υπάρχει το ίδιο αίτημα με την ταινία του Λιουμέτ: Η διερεύνηση της αμφιβολίας, η έννοια και η φύση της αλήθειας, όπως μεταφράζεται στον πεπερασμένο, συνήθως εγκληματικά βιαστικό, τρίτο παρατηρητή. Ακούγεται επίκαιρο; Πάντα ήταν.

Εκείνο που είναι μπροστά στα μάτια σου κρύβει κάποτε εκείνο που έχει συμβεί πραγματικά

Την θέση των 11 ενόρκων της ταινίας του 1957, που αν ήταν στο χέρι τους θα το είχαν κρεμάσει το παιδί που κατηγορούνταν για την δολοφονία του πατέρα του, παίρνει εδώ ο θεατής. Υποβοηθούμενος ως ένα βαθμό από τον επιθεωρητή του, πάγια, μνημειώδους Λίνο Βεντούρα - ατυχώς ένας από τους μεγαλύτερους «άγνωστους» ηθοποιούς σήμερα. Τα στοιχεία, οι ερωτήσεις, η στάση του κατηγορουμένου (επίσης μέγας Μισέλ Σερό, Σεζάρ εδώ για την ερμηνεία του), η καταδικαστική παρουσία της συζύγου του (παραδειγματική Ρόμυ Σνάιντερ), όλα συντείνουν σε μια παστρική επίλυση ενός αποτρόπαιου εγκλήματος. Η φυσική μας τάση να ψάχνουμε την αλήθεια, η ιδιωτική μας ανάγκη να θέλουμε να ησυχάζουμε ξέροντάς την, η ολιγόμυαλη να πιστεύουμε ότι είναι στο χέρι μας να την συλλαμβάνουμε πρώτοι. Το «Αίνιγμα», μια ατυχής μετάφραση του πολύσημου γαλλικού «Garde à Vue», είναι μια ταινία πάνω στην απόσταση του φαίνεσθαι από το είναι, άρα και πάνω στην, ποικίλα εννοούμενη, αδυναμία του ανθρώπου να γνωρίζει. Εκείνο που είναι μπροστά στα μάτια σου κρύβει κάποτε εκείνο που έχει συμβεί πραγματικά.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πώς βαθμιαία το έργο αναλύεται και αναπολλαπλασιάζεται σαν φιλμική Ματριόσκα, βγάζοντας από μέσα του ιστορίες μέσα στις ιστορίες, αφηγήσεις μέσα στις αφηγήσεις. Είναι ενδεικτικό της σημασίας του πώς ελέγχει -χωρίς να χειραγωγεί- την εξέλιξή τους μέσα στον φιλμικό χρόνο, χωρίς καν να επιδιώκει να απαντήσει εκείνες που σοφά αποφασίζει ότι ανήκουν στον έξω-φιλμικό. Μια ταινία που κοντοστέκεται σκεπτικά εμπρός σε αυτό που μελετά (ποια/που/τι είναι η αλήθεια), δεν θα υπέπιπτε ποτέ στο σφάλμα της δήθεν κατοχής της. Θα μάθουμε τι συνέβη, θα το μάθουμε και εν μέσω μιας έρημης κραυγής στην κουρασμένη ησυχία του πρωτοχρονιάτικου παρισινού ξημερώματος. Όμως ακόμα κι εκεί η ματριόσκα έχει ακόμα έναν εαυτό να αποκαλύψει. Η αλήθεια είναι δυσεύρετη, είναι αμετάκλητη, είναι και σκληρή. Και (η αλήθεια είναι πώς) μετά την αποκάλυψή της η ζωή είναι ακόμα δυσκολότερη.

Τέσσερα Σεζάρ, ανάμεσα στα οποία και αυτό του Σεναρίου για τους Μιλέρ, Ερμάν και Μισέλ Οντιάρ (πατήρ Ζακ) για τους προικισμένους διαλόγους του.