Μεγάλη Απόδραση

Ξεπερνώντας γρήγορα την «περιπετειώδη» ελληνική απόδοση του διεθνούς τίτλου της ταινίας (δεν είναι ταινία του...Τζον Στάρτζες), η δεύτερη δημιουργία του Σεμπάστιαν Μάιζε περπατά στο τεντωμένο σχοινί που ενώνει όσα συνιστούν τον ανθρώπινο χαρακτήρα με εκείνα που η (ανθρώπινη) διοίκηση, συχνά αποκρουστικά ενάντια, αποφασίζει ως ανθρώπινο χαρακτήρα. Το κέντρο της ταινίας κι εκείνο που της χαρίζει μια ιστορική άγκυρα, είναι η Παράγραφος 175, μια νομοθετική διάταξη του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα από το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα, που αποφάσιζε ότι η ομοφυλοφιλία είναι έγκλημα τιμωρούμενο με φυλάκιση.

Κατά την διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, η Παράγραφος αυστηροποιήθηκε ώστε να εναρμονιστεί με τις άγριες διώξεις του καθεστώτος κατά των ομοφυλοφίλων. Αργότερα, η Δυτική Γερμανία κράτησε (...) την αυστηροποίηση αυτή, ενώ η αλα Σοβιέτ εκδοχή στην Ανατολική Γερμανία επέστρεψε στην βερσιόν της Βαϊμάρης, κρατώντας όμως ένα άρθρο που στήριζε τη θεωρία της «παραβίασης του ηθικού αισθήματος των εργατών». Αυτά και πολλά ακόμα υπάρχουν στο σημαντικό ντοκιμαντέρ «Παράγραφος 175» (200Ο) των Ρομπ Έπσταϊν και Τζέφρι Φρίντμαν, που προτείνουμε ανεπιφύλακτα.

Μια ταινία πάνω στην Ελευθερία και την στέρησή της, μια ταινία πάνω στην μανιασμένη επιβολή των θεσμών στα ανθρώπινα

Στην ταινία του Μάιζε, μέσα από μια (ωφέλιμη) αφηγηματική δομή χρονικών παλινδρομήσεων, παρακολουθούμε την ιστορία του Χανς (πολύπλευρος, λεπτομερής Φραντς Ρογκόφσκι) που μπαίνει σε τρεις περιόδους στη φυλακή. Μία μεταφερόμενος απ' ευθείας από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης (ο συνειρμός είναι κρουστός), μία στην δεκαετία του '50 και μία στην δεκαετία του '60, όταν και τελικά εξέρχεται, το 1969, χρονιά αποφασιστικού χαλαρώματος της Παραγράφου - παρότι διατηρήθηκε επίσημα μέχρι το 1994. Η χρονική εναλλαγή δίνει μια βιωματικού αισθήματος διάσταση στην έννοια του χρόνου, και σε μπάζει στην καρδιά του έργου με τρόπο που η συνήθης γραμμική διήγηση απαιτεί καταπληκτικά σενάρια για να πετύχει. («Ο Βαρυποινίτης του Αλκατράζ», για παράδειγμα).

Είναι το 1969 λοιπόν όταν μια σημαδιακή στιγμή του έργου λαμβάνει χώρα: Από τις τηλεοράσεις της φυλακής ο Νιλ Άρμστρονγκ κάνει το μικρό του σεληνιακό βήμα που συνέστησε το «γιγάντιο άλμα για την Ανθρωπότητα». Πίσω από τα κάγκελα που βρέθηκες όμως γιατί ερωτευόσουν -με- έναν ομόφυλο, το γιγάντιο τεχνολογικό άλμα υπογραμμίζει τον μεταξύ μας μεσαιωνισμό.

Μια ταινία πάνω στην Ελευθερία και την στέρησή της, μια ταινία πάνω στην μανιασμένη επιβολή των θεσμών στα ανθρώπινα, δεν μπορεί παρά να ποντάρει στην ενσυναίσθηση - ίσως και υπέρμετρα σε βάρος της διάνοιας θα πει κάποιος. Η ταινία του Μάιζε πάντως έχει πολλές στιγμές να ερεθίσει την ενσυναίσθηση αυτή, έστω κι αν οι τρεις σχέσεις της ταινίας δεν είναι ισοδύναμα ευτυχείς δραματικά. Είναι σκηνές που πάνε να ρυμουλκήσουν το δράμα και πέρα από την (άνετη πια σήμερα) δυνατότητα σεξουαλικής κατάδειξης, όπως η συγκλονιστική στιγμή στο προαύλιο που αποδεικνύει και την δραματική μεταστροφή του Βίκτορ (Γκέοργκ Φρίντριχ - σωματικά εξαιρετικός). Ή όπως εκείνη του αγώνα ενάντια στην εξάρτηση, που επίσης θα υπογραμμιστεί με το μοτίβο της αγκαλιάς, τόσο φυσικό, τόσο ενοχοποιημένο - όμως ευτυχώς τελικά κυρίαρχο.

Εντούτοις, αντάμα με την fluid πολιτική της υπογράμμιση, η αφηγηματική εμπιστοσύνη του Μάιζε στις σιωπές, μια σειρά τεχνικών που μας κάνουν κοινωνούς σε πρώτο πρόσωπο του δράματος του Χανς και ένα concept φινάλε (που δεν θα καλύψει απαραίτητα τους σχολαστικούς), το «Great Freedom», συγκροτημένα φωτογραφημένο από την Κριστέλ Φουρνιέ (Βραβείο της ΕυρωπαΪκής Ακαδημίας Κινηματογράφου), είναι «ταινία-κοινού» που θα σκότωνε ένα φεστιβάλ να έχει. Καθόλου τυχαία έτσι τα αντίστοιχα βραβεία στην Σεβίλλη, το Σεράγεβο το 'Ένα Κάποιο Βλέμμα' των Καννών και, βέβαια, στις δικές μας Νύχτες Πρεμιέρας.

Αν σε αυτό προσθέσει κανείς την εγκυρότητα και το βάρος της φυσικής ορθότητας (καθόλου πολιτικάντικα «πολιτικής») του πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα, αν δηλαδή εννοήσουμε όλοι ότι είναι αδιανόητη η ποινικοποίηση της συναινετικής επιθυμίας, τότε η ταινία του Σεμπάστιαν Μάιζε ξεφεύγει κάπως από το κινηματογραφικό και γίνεται μια ταινία που «είναι καλό» να δουν όσο περισσότεροι μπορούν. Μακάρι.