Horizon: Ένα Αμερικανικό Έπος - Κεφάλαιο 1

Η έννοια της τετραλογίας είναι μια εξαιρετικά σπάνια σύλληψη σε οποιοδήποτε μέσο. Ακόμη κι εάν εκ των υστέρων περιγράφαμε κάποιες περιπτώσεις ως τετραλογίες, πραγματική τετραλογία δεν είναι καμμιά τους, με την έννοια ότι δεν σχεδιάστηκε εξαρχής ως μια ενιαία σύλληψη τεσσάρων, αυτόνομων έστω, ιστοριών που εκλαμβάνονται όμως ως θεματικά και χωροχρονικά μέρη ενός όλου. Έτσι λοιπόν η φιλοδοξία πρωτότυπης τετραλογίας από τον Κέβιν Κόστνερ είναι εκ των πραγμάτων μοναδική στα χρονικά του χολιγουντιανού σινεμά – και δη του χολιγουντιανού γουέστερν. (Ο Τζέιμς Κάμερον είναι ανάλογα μοναδικός στην πρωτότυπη πενταλογία των «Avatar» και, τεντώνοντάς το αρκετά, ο Τζορτζ Λούκας μιλούσε πάντα για μια εννεαλογία «Πολέμου των Άστρων».)

Το ερώτημα ωστόσο είναι κατά πόσον η αισθητική αυτή «καινοτομία» έχει έρεισμα. Απάντηση φυσικά, έχοντας υπ’ όψιν κανείς μόνο τις πρώτες τρεις ώρες του εγχειρήματος δεν μπορεί να δοθεί με κάποια εγκυρότητα. Αν και οι λόγοι είναι μάλλον αυτονόητοι, ας πούμε ότι σε μια τετραλογία δεν μπορεί κανείς να ξέρει, προτού την δει ολόκληρη, ποια είναι η στρατηγική και ποια η φιλοσοφία του πονήματος. Για παράδειγμα θα διαπνέονται όλα τα μέρη από το ίδιο ύφος; Τον ίδιο τόνο; Την ίδια οπτική χαρακτήρων; Θα εξελίσσουν το νήμα ενός σετ περιστατικών, ή θα έχουν διαφορετικά ζητούμενα που θα συντεθούν, υποθετικά, όλα στο τελικό μέρος; Καθώς μάλιστα τα μέρη 3 και 4 δεν έχουν ακόμα γυριστεί, θα υπάρξουν προσαρμογές; Η (διαφαινόμενη) εμπορική αποτυχία του εγχειρήματος τι ρόλο μπορεί να παίξει; Θα ολοκληρωθεί, ακόμα-ακόμα;

...μια προφανής κίνηση κατάθεσης στεφάνου στο μνημείο του Γουέστερν και καλλιτεχνικής διαθήκης που «τα αφήνει όλα» στους ανθρώπους που δημιούργησαν το κινηματογραφικό αυτό είδος

Μιας και δεν μπορούμε να απαντήσουμε άτοπα ερωτήματα, ας δούμε τι έχουμε στα χέρια μας με την «πρώτη ταινία». Ξεκινώντας από τα ήδη σχολιαστικά εισαγωγικά που την περικλείουν. Μια διάζευξη, θαρρώ συνεσταλμένα, συνοψίζει το πρώτο μέρος αυτής της saga: ‘Η που ο Κόστνερ, αψηφώντας κάθε κανόνα, δημιουργεί το πρώτο υδροκεφαλικό μυθιστορηματικό γουέστερν της κινηματογραφικής ιστορίας (κάνοντας κάτι «Giant» και κάτι «Πύλες της Δύσεως» να μοιάζουν μινιατούρες), ή που έχει μεθύσει από το κοκτέιλ «είμαι σινεφίλ + αναγεννημένος τηλεοπτικός star» και αγνοεί πως εδώ διέπραξε τηλεόραση μασκαρεμένη σινεμά.

Διατρέχοντας τον κίνδυνο να θεωρήσω ότι η παραπάνω διάζευξη ενδιαφέρει στ’ αλήθεια, επιχειρώ μια σκέψη επί του παραπάνω. Μια σκέψη που δυστυχώς, απ’ όσο καταλαβαίνω πάντα, δεν θα βγάλει σε καλό τέλος όποια κι αν είναι η επιλογή του δημιουργού. Στο «Horizon» υπάρχει ένα πελώριος καμβάς με τρεις όψεις. Η μια είναι σεναριακή/δραματουργική και περιλαμβάνει πολλαπλά storylines και περίπου 20 κεντρικούς χαρακτήρες που για την ώρα εξελίσσονται παράλληλα, αν και διακρίνεται η μελλοντική σύγκλιση. Η άλλη είναι, ας πούμε, σκηνοθετική/σινεφιλική και αφορά σε μια προφανή κίνηση κατάθεσης στεφάνου στο μνημείο του Γουέστερν και καλλιτεχνικής διαθήκης που «τα αφήνει όλα» στους ανθρώπους που δημιούργησαν το κινηματογραφικό αυτό είδος. Ανά στιγμές δεν μοιάζει «προσωπική» ταινία, αλλά επιμελές homage. Τέλος, με δεδομένο τον χαρακτήρα που έχει χτίσει ο ίδιος ο Κόστνερ (καμμιά 10αριά ταινίες του είναι άμεσα ή έμμεσα γουέστερν), η τετραλογία είναι και μια μνεία Ιστορίας, μια αφήγηση ίδρυσης ενός έθνους μέσα από την κατεξοχήν σχισματική πολυ-τραυματική ενός τριπτύχου Εμφυλίου/Επέκτασης στη Δύση/Γενοκτονίας Γηγενών. Αποσκοπεί αλήθεια σε όλα αυτά;

Γουέστερν δίχως δράση δεν νοείται, ακριβώς διότι είναι το κατ’ εξοχήν λιγομίλητο είδος που την χρησιμοποιεί χαρακτηρολογικά

Μια φορά, οι τρεις όψεις είναι παρούσες στο πρώτο κεφάλαιο. Ευδιάκριτες μεν, καλλιεργημένες προσεκτικά (ίσως υπερβολικά προσεκτικά), όχι όμως και συναρπαστικές. Όχι γιατί δεν υπάρχει εγγενές ενδιαφέρον σε ιστορίες/χαρακτήρες. Αλλά γιατί ο εισαγωγικός χαρακτήρας βαραίνει υπερβολικά από την αυτο-επίγνωση του συνολικού όγκου (9 ακόμα ώρες ταινίας;!), γιατί αγχώνεται να παρουσιάσει, να διαπλέξει, να χαρίσει στον καθένα αυτό που του αναλογεί. Ανά στιγμές θα έλεγες ότι αγχώνεται να μην βιαστεί. Κερδισμένη ξανά η μυθιστορηματικότητα, χαμένη (εύλογα;) η κινηματογραφική ένταση. Άλλωστε αν η ποίηση βασιλεύει πάνω από την πεζογραφία, έτσι όπως πυκνώνει αφαιρώντας στοχαστικά, έτσι και το σινεμά κάνει ακριβώς το ίδιο  σε σχέση με την από φύσεως πολύλογη, μυθιστορηματική/serial-ική τηλεόραση.

H ελπίδα είναι ο Κόστνερ να έχει θυσιάσει το πρώτο μέρος του για να πάρει αμπάριζα στη συνέχεια. Ο φόβος είναι να έχει αλωθεί από την τηλεοπτικότητα (του «Yellowstone»;), από μια πεποίθηση ότι η saga εννοείται μυθιστορηματικά, πεζογραφικά, σωρευτικά, παραθετικά, με τον αντικειμενικά βιωμένο χρόνο να προηγείται του σκηνοθετημένου, μονταρισμένου, κινηματογραφικού χρόνου. Σινεμά δεν υπάρχει εάν ο δημιουργός του δεν πιστεύει – και δεν μπορεί να υλοποιήσει – το βαθύ αίσθημα του χρόνου που περνά μέσα από την απόλυτη οικονομία των εκφραστικών του μέσων. Παράδειγμα από το 101 μάθημα του σινεμά; Το κόκκαλο που γίνεται δορυφόρος στην «Οδύσσεια του Διαστήματος». Αντι-παράδειγμα; Το αποκαρδιωτικό φινάλε του πρώτου μέρους εδώ, που μοντάρει πλοκές/χαρακτήρες/επεισόδια ως τρέιλερ των συνεχειών, όντας ταυτόχρονα οργανικό κομμάτι μιας ταινίας χτυπητά ανόμοιο με ό,τι έχει προηγηθεί. Αυτός είναι ο Κόστνερ που αναδιφά τα (τηλεοπτικά πάλι) cliffhangers της νιότης του. Δίχως ούτε ένα cliffhanger, δυστυχώς, στην δική του παραγωγή. Γουέστερν δίχως δράση δεν νοείται, ακριβώς διότι είναι το κατ’ εξοχήν λιγομίλητο είδος που την χρησιμοποιεί χαρακτηρολογικά.

Ολοφάνερα η σύλληψη ζητά σκηνοθεσία τύπου Κόπολα, τύπου Πολ Τόμας Άντερσον, δηλαδή μυαλών που δένουν το μερικό εποπτεύοντας αδιάλειπτα το γενικό

Ως τον Αύγουστο, όταν και έρχεται το 2^ο μέρος, θα περιμένουμε με ενδιαφέρον. (Οι λάτρεις. Οι περιστασιακοί γνωρίζουν ήδη αυτό που εξαρχής ίσως υπέθεταν.) Αρωγοί της αναμονής οι εμφανείς καλές προθέσεις, οι ερμηνείες (διαβλέπεται ήδη πόσοι θα χτίσουν καριέρα από εδώ), η άριστη επιμέλεια των καλολογικών στοιχείων, η σχολαστική προσέγγιση, ο κλασικισμός του, η στόφα του ίδιου ως πρωταγωνιστή. Αναχώματα; Ο Κόστνερ στα δυο μέχρι σήμερα σκηνοθετικά γουέστερν του είναι άπταιστος στην εστιασμένη εξιστόρηση, είτε ενός που έμαθε να χορεύει με τους λύκους, είτε κάποιου που καθοδηγείται από το παρελθόν του, περιστασιακά υπηρετώντας το Καλό. Η επική του ικανότητα είναι, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, στο μερικό, και στην αποτύπωση του φυσικού χώρου που ορίζει την απεραντοσύνη – και την ιδεαλιστική καθαρότητα – της Αμερικής. Δεν στάθηκε διαλεκτικός στον λόγο του, κάτι που εδώ θα χρειαστεί ιδιαίτερα – και είναι ήδη εμφανής του πρόθεση στο ζήτημα των Γηγενών.

Θα το καταφέρει; Αυτό είναι το μεγαλύτερο ιδεολογικό του στοίχημα. Πρωτύτερα θα πρέπει όμως να κερδίσει το (πρωταρχικό) κινηματογραφικό. Και για να το κάνει θα πρέπει να αποταχθεί τα τηλεοπτικά serial καρκινώματα του χαλαρού ρυθμού, των εν σειρά παρουσιάσεων πλοκών και χαρακτήρων, του «χρόνος υπάρχει», της ασπούδαστης ραφής των διαφορετικών σκηνών. Ακόμα χειρότερα, την σχεδόν ναρκισσιστική πίστη ότι η σκηνοθεσία του μεταλλάσσει το σενάριο υποσχόμενη πειστικά συγκρούσεις που επίκεινται. Δεν το κάνει, έξω από δύο σκηνές που ξεχωρίζουν σαν τη μύγα μες το γάλα και αποκαλύπτουν, έστω, την παρουσία ενός στο βάθος ανοξείδωτου σκηνοθέτη - που έχει πάντως 20 χρόνια να γυρίσει ταινία.

Ολοφάνερα η σύλληψη ζητά σκηνοθεσία τύπου Κόπολα, τύπου Πολ Τόμας Άντερσον, δηλαδή μυαλών που δένουν το μερικό εποπτεύοντας αδιάλειπτα το γενικό. Είναι λάθος, άραγε, να βάζει τον πήχη τόσο ψηλά; Είναι, μήπως, εξαρχής εσφαλμένη η επιλογή «αγωνίσματος»; Ή ίσως καλύτερα να περιμένουμε, ναι μεν «βαθμολογώντας» κατ’ ανάγκη μια πρώτη γεύση, αλλά βασικά περιβάλλοντας με εμπιστοσύνη έναν καλλιτέχνη που παίρνει στα σοβαρά τη δουλειά του και φιλοδοξεί έναν φόρο τιμής σε ένα είδος που κάποτε χάριζε στον αμερικανικό κινηματογράφο πολλές από τις οξυδερκέστερες στιγμές του;