Πλάνο 75

Η κριτική συνηθίζει να αποκαλεί «δυστοπίες» τις ιστορίες που διεξάγονται σε έναν υποθετικό μελλοντικό κόσμο και δεν διέπονται ας πούμε από την αισιότερη κατανόηση του κόσμου των ανθρώπων. Βέβαια, αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές, οι καλύτερες ιστορίες φουτουριστικής δυστοπίας δεν είναι παρά αναγνώσεις του σύγχρονου κόσμου συνοδευμένες από εκπαιδευμένες προβολές του στο μέλλον.

Έτσι κι εδώ. Ζούμε ήδη, φερ’ ειπείν, σε έναν κόσμο που δηλώνει την προτεραιότητά του στην ανθρώπινη ζωή και τα «τιμημένα γηρατειά» της (όπως συνθηματολογούσαν κάποτε), στην πραγματικότητα όμως είναι πασιφανές ότι στον καπιταλισμό δεν αρέσει καθόλου να πληρώνεσαι χωρίς να εργάζεσαι. Αυτό που αποκαλούμε πλέον ageism, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα μιας πολύμορφης προπαγάνδας εναντίον των ηλικιωμένων. Όχι επειδή το σύστημα αγαπά τους νέους. Αλλά επειδή τείνουμε προς μια κοινωνία που κρυφο-ονειρεύεται να ξεφορτωνόταν τους γέρους για τόπο στα νιάτα – και την αποδοτικότητά τους. Κάπως έτσι πρέπει να γεννήθηκε η σεναριακή ιδέα του «Plan 75». Άλλωστε και στην ταινία πλήθος νέων εργάζεται για λογαριασμό της εταιρείας που καλοπιάνει ηλικιωμένους να αυτοκτονήσουν, και μάλιστα…επ’ αμοιβή - λιγότερη βέβαια, υποθέτει κανείς, από το άθροισμα των θεωρητικά εναπομενουσών συντάξεων. Μην πέσουμε κι έξω.

Η συνάντηση των εποχών στο «Plan 75», εποχών κινηματογραφικής αισθητικής αλλά περισσότερο ανθρώπινης έγνοιας, είναι συγκινητική

Η ταινία λοιπόν από θέμα και ανθρωπιστική αξία είναι 10/10. Εξού και οι αρμόζουσες φεστιβαλικές τιμές που έχει λάβει, κάποιες ακριβώς για τον ανθρωπιστικό αυτό χαρακτήρα. (Να είμαι ξεκάθαρος, δεν ξέρεις ποτέ σήμερα, είναι κατά του Plan 75.) Και θα χρειαστεί μια πολύ εστέτ αντιμετώπισή της από τον θεατή για να διαγραφεί από τη μνήμη. Η αλήθεια είναι όμως ότι οι θεατές που δεν κόπτονται για το θεματικό «περί τίνος πρόκειται» στην τέχνη, θα βρουν πατήματα κριτικής πίεσης. Η ταινία προβαίνει σε slow cinema ατασθαλίες και αυτό είναι μεγάλη πάθηση, ακέραια φεστιβαλική κιόλας, παρότι η ταινία δεν εμπίπτει αισθητικά στο άτυπο αυτό ρεύμα. Το τέμπο, χωρίς να είναι κωματώδες, έχει καρδιολογικές αρρυθμίες και, χειρότερα ίσως, σε κάνει να φαντάζεσαι ένα αμερικανικό ριμέικ (από τον Πέιν όμως), όπου κάποιες ασθμαίνουσες στιγμές θα ήταν απλά montage-περάσματα και η σκηνοθεσία θα είχε την αυθεντία να ξέρει πότε και πόσο να επιβραδύνει για να υπογραμμίσει. Το κάδρο επίσης δεν δικαιολογεί τις σκηνοθετικές σταθμεύσεις, αλλά ούτε και προκαλεί το μυαλό (του υπογράφοντα) για περαιτέρω αξιοσημείωτες νοηματικές συνδέσεις.

Στο γονιδίωμα ωστόσο της ταινίας είναι χαραγμένη η αναφορά που την προικίζει – και η σκηνοθεσία (ας πούμε στην σκηνή στο διαμέρισμα του θείου), έστω και ασυνείδητα υπηρετεί. Και τότε, ίσως και ελαφρώς φορτισμένα, ηχούν απόμακρα οι καμπάνες της ερημωμένης πολιτείας του Γιασουτζίρο Όζου, καλώντας σε μια ανοξείδωτη ιστορική σύνδεση με τον ανυπέρβλητο ανθρωπισμό του, τον συντεθειμένο όταν ακριβώς φυτεύονταν οι σπόροι της κοινωνίας στης οποίας το πλαίσιο γεννιέται η ιδέα της Χαγιακάουα. Η συνάντηση των εποχών στο «Plan 75», εποχών κινηματογραφικής αισθητικής αλλά περισσότερο ανθρώπινης έγνοιας, είναι συγκινητική.

Και η συγκίνηση αυτή, ευτυχώς, ευοδώνεται και σε μια πανέμορφή τελική σκηνή, εν μέρει αίσια, εν μέρει γνωστική (από την Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου στον Κόσμο του Δύοντος). Ναι, ο κόσμος που καθημερινά φτιάχνουμε και παραδίδουμε είναι ένας κόσμος που δεν αγαπά τους ανθρώπους, τους βλέπει σαν υπηρέτες μιας δύναμης που ισχυρίζεται ότι τους έχει για αφέντες της. Αλλά στο 78χρονο κορμί της Τσιέκο Μπάισο (μια παρουσία μεγέθους), δεν συναντιούνται απλά η απέραντη ιαπωνική σεμνότητα με το οικουμενικό βάρος μας. Είναι που «μία απέδρασε». Ίσως λόγω της (ατελούς δραματουργικά) πειθούς στην αποτύπωσης της ανθρώπινης κοινότητας από την Χαγιακάουα. Ίσως και γιατί, παραδοσιακά μιλώντας, οι άνθρωποι γεννιούνται για να πεθάνουν μεν, αλλά όχι για να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον.