Διαβάζοντας τη Λολίτα στην Τεχεράνη

Βασισμένο στην αυτοβιογραφία της Ιρανό-Αμερικανίδας συγγραφέως και καθηγήτριας αγγλικής λογοτεχνίας, Αζάρ Ναφίσι, το φιλμ του Έραν Ρίκλις αποτελεί μια μάλλον τυποποιημένη κινηματογραφική μεταφορά μιας προσωπικής ιστορίας που ταυτίζεται με το συλλογικό και εν προκειμένω γυναικείο τραύμα, αντλώντας το ενδιαφέρον του περισσότερο από την ιστορικότητα του συμβάντος και λιγότερο από το σκηνοθετικό αποτύπωμα του δημιουργού.

Ιράν 1979. Η Ναφίσι (Φαραχανί) επιστρέφει στη γενέτειρά της στο Ιράν προκειμένου να διδάξει στο πανεπιστήμιο, η έλευσή της όμως συμπίπτει με το ξέσπασμα της Ισλαμικής Επανάστασης που έφερε στην ηγεσία τον Αγιατολάχ Χομεϊνί και το θεοκρατικό του καθεστώς, καθιστώντας την κοινωνική ζωή ένα καθημερινό μαρτύριο για τις γυναίκες. Σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς και θέτοντας τον εαυτό της σε άμεσο κίνδυνο, η Ναφίσι θα επιμείνει να κρατήσει τα μυαλά των μαθητών της «ανοιχτά» προτείνοντας τον διάλογο και την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, μέσω της μελέτης κλασικών βιβλίων της Δύσης η ανάγνωση των οποίων θεωρείται παράνομη στο Ιράν.

Το «Διαβάζοντας τη Λολίτα στην Τεχεράνη» αποτελεί κλασικό παράδειγμα ακαδημαϊκής ταινίας, υπό την έννοια πως τα πάντα είναι τακτοποιημένα και φροντισμένα, θεωρητικά δεν λείπει τίποτε, πέρα δηλαδή από την ουσία, το ζουμί του να ζεις ως γυναίκα σε μια χώρα στην οποία πρέπει να καλύπτεις το γεγονός πως είσαι γυναίκα.

Το σενάριο της Μάρτζορι Ντέιβιντ διαθέτει μερικές στιγμές φίνας πρόζας, ιδιαίτερα όταν αυτή προέρχεται από μια πρωταγωνιστική ομάδα ηθοποιών, όπως η Γκολσιφντέχ Φαραχανί και η Ζαρ Αμίρ Εμπραχίμι οι οποίες δεν μπορούν να επιστρέψουν στο Ιράν λόγω της παρουσίας τους σε δυτικές ταινίες. Ουσιαστικά η δύναμη τούτου του φιλμ έγκειται στο πολύ πραγματικό γεγονός της συνθήκης που βιώνουν αυτές οι ηθοποιοί πέρα από την κινηματογραφική (τους) ζωή, συνεπώς μιλάμε για μια πλήρη ταύτιση και σαφώς βιωματική κατάσταση ανάμεσα στις ηρωίδες και τις γυναίκες που τις υποδύονται.

Από εκεί και πέρα γίνεται εδώ μια απόπειρα να καταστεί η αφήγηση μη γραμμική με επιστροφές στο παρελθόν και τον χωρισμό της ιστορίας σε κεφάλαια που φέρουν τίτλους βιβλίων (όλα τους ακόμα απαγορευμένα στο Ιράν), όμως αυτή η επιλογή δεν προσφέρει τίποτα το ουσιαστικό στη διήγηση, αντιθέτως την καθιστά κατακερματισμένη δίχως προφανή λόγο.

Σε επίπεδο ερμηνειών όλες οι κυρίες είναι εξαιρετικές, με τη Φαραχανί να αποτελεί πάντα μια καλή αφορμή για να δεις μια ταινία και την Εμπραχίμι να ξεχωρίζει διακριτικά, λόγω ομιλούντος βλέμματος. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ πως ενώ υπάρχει ένα αβαντάζ της Φαραχανί λόγω πρωταγωνιστικού ρόλου, εντούτοις πρόκειται για ένα cast που ενδυναμώνεται συνολικά από τις μεμονωμένες ερμηνείες των ηθοποιών.

Η ταινία του Ρίκλις θέτει επί τάπητος θεματικές όπως η χρήση της λογοτεχνίας ως μέσο αντίστασης, το πως η καταπίεση μπορεί να είναι κομψά συγκαλυμμένη, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο η εξουσία μπορεί να επιβάλλεται μέσω της αγάπης (ναι, για εσένα λέω Χάμπερτ Χάμπερτ), όμως δεν γίνεται καμία απόπειρα να διερευνηθούν εις βάθος, παρά μονάχα λειτουργούν ως μια βάση πάνω στην οποία θα ξεδιπλωθεί το κοινό τραύμα των ηρωίδων αυτό που προκύπτει από την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα τους και τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις περί φύλου και της θέσης του εντός της κοινωνίας. Το «Διαβάζοντας τη Λολίτα στην Τεχεράνη» θέλει να ακουστεί, όμως η φωνή παραμένει «φυλακισμένη» μέσα σε τέσσερις τοίχους.