Έρημη Χώρα

Το «Wasteland» είναι μια αλληγορική ταινία πάνω στο σχήμα του κύκλου, στο έργο της συμβολικής ρουτίνας, και την ανθρώπινη πράξη που απαιτείται για σπάσει αυτή την επανάληψη – με όποιο τίμημα αλλά και όποια σημασία. Τα πρώτα πέντε λεπτά της ταινίας είναι απολύτως ενδεικτικά του τι θα ακολουθήσει, τόσο θεματικά, όσο και ως προς τη δομή του φιλμ, περίπου ως τη μέση της. Σε μια άκρως «μπελαταρική» αναφορά, ένα ιππήλατο μεταφέρει πάγο. Το βλέπουμε, μέσα από ένα μονοπλάνο, μέχρις ότου φθάσει στον προορισμό του. Αυτός είναι ο μισός κύκλος. Στο ακόλουθο μονοπλάνο πάμε από την άλλη πλευρά και βλέπουμε πια ένα αυτοκίνητο να πλησιάζει και να κλείνει τον κύκλο. Σε 5 λεπτά ο Μπαχραμί έχει απεικονίσει τις άκρες του φάσματος, το μοτίβο του, τον πλούσιο και τον φτωχό. Είναι πλήρως κινηματογραφικός, άψογος πρόλογος του φιλμικού κειμένου.

Στην συνέχεια η ταινία, περίπου μέχρι τη μέση, θα αρχίσει μια σειρά από επαναλαμβανόμενες κυκλικές διηγήσεις: Με αφετηρία την ομιλία λήξης εργασιών τού (μόλις, αλλά κρίσιμα) προνομιούχου εργοδότη μιας μικρής μονάδας παραγωγής οικοδομικών υλικών, ο φακός εστιάζει κάθε φορά σε ένα διαφορετικό πρόσωπο εργάτη, του οποίου και την ιστορία μαθαίνουμε σε λιγότερα από 10 λεπτά. Κάθε διήγηση, δομικά και οπτικά, επαναλαμβάνει μια κινησιολογία της μηχανής, ώστε τελικά καθεμιά να αποτελεί από έναν βρόχο που τοποθετείται προσεκτικά (και ήρεμα, και αργά) δίπλα στον προηγούμενο. Αυτό που διαισθάνεσαι παρατηρώντας την ελβετικής ακρίβειας χρονομέτρηση κάθε μικροϊστορίας, είναι ότι αν φτιάχναμε ένα σχήμα στον χώρο κάθε ένας από τους βρόχους μοιάζει να κινείται ελατηριοειδώς προς μια αβέβαιη κατάληξη. Που δεν φαντάζει καθόλου αίσια όμως, και αρχίζεις μέσα σου να αισθάνεσαι ότι κάπου υπάρχει ένα σχοινί που θα τραβηχτεί εν ευθέτω χρόνω και όλοι οι βρόχοι θα αποκαλυφθούν σαν μια αγχόνη που κάποιον/κάτι θα πνίξει.

Ένα ρέκβιεμ χαμένων ψυχών ενός κατώτερου θεού ή η ρηξικέλευθη άσκηση της ελεύθερης ανθρώπινης βούλησης

Από τη μέση και μετά, με τους αργούς, ενίοτε πολύ αργούς ρυθμούς, που είναι όμως πάντοτε ρυθμοί και ποτέ άρρυθμοι, που προϋποθέτουν επίσης κι έναν θεατή υπομονετικό κι επιρρεπή στο «ανθρώπινο ενδιαφέρον» για να λειτουργήσουν, ο Μπαχραμί αρχίζει να ξετυλίγει το νήμα-σχοινί του. Ένα σχοινί αναπότρεπτης εξέλιξης, που όμως μπορεί πάντοτε να εκληφθεί διφορούμενα.

Εστιάζοντας πια στον τραγικό ήρωά του, τον 40χρονο Λοτφολά, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Wasteland και ποτέ δεν έμαθε τίποτε άλλο στη ζωή του (τα 40 είναι ηλικία συμβολική για τους Μουσουλμάνους, αφού τότε ο Μωάμεθ έγινε Προφήτης), η ταινία εγκαταλείπει -κι εγκαταλείπεται- από την επαναλαμβανόμενη αφήγησή της. Ο ρυθμός κατεβαίνει περίπου ως την…στάση, το άγονο τοπίο συμπιεσμένο στο «τετράγωνο» κάδρο γίνεται ακόμα πιο αναερόβιο, η επανάληψη των πράξεων αποκτά κάτι το απελπισμένα τελετουργικό. Ο Μπαχραμί πια κρατά το κάδρο πάντα λίγο παραπάνω αφ’ ότου το ανθρώπινο θέμα του το έχει εγκαταλείψει, λες για να μιλήσει για την απουσία, λες για να επισημάνει ότι η άγονη γη (ο κόσμος μας ίσως;) κατοικείται πια μόνο από φαντάσματα.

Στο συνταρακτικό φινάλε, που είναι σαν το μισογεμάτο ποτήρι που χωρίζει τους αίσιους απ’ τους απαίσιους, το σχοινί της δραματουργίας τραβιέται και η αγχόνη σφίγγει γύρω από τη μοίρα των φαντασμάτων της άγονης, ταξικής γης. Ο έγχορδος βόμβος που συνοδεύει από ώρα τους ήρωες αυτού του έργου, υπογραμμίζει ίσως ένα ρέκβιεμ χαμένων ψυχών ενός κατώτερου θεού. Και την ίδια στιγμή μπορεί να είναι και η ρηξικέλευθη άσκηση της ελεύθερης βούλησης. Χωρίς αυτήν τι άνθρωποι λογιζόμαστε.

Ντεμπούτο (στα 48 του!) για τον σκηνοθέτη και βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο τμήμα «Ορίζοντες» του Φεστιβαλ της Βενετίας.