Παρότι όταν πρωτοπροβλήθηκε δεν φάνηκε να τραβά τα βλέμματα, η ιστορική πια γλυκόπικρη φάρσα του πρόσφατα εκλιπόντα πολυγραφότατου Ιταλού δημιουργού Μάριο Μονιτσέλι φιγουράρει ως μια από τις δημοφιλέστερες κωμωδίες της μακρόχρονης ιστορίας του ιταλικού σινεμά, ασκώντας διαχρονικά, αναντίρρητα και καλλιτεχνικώς παγκόσμια, σημαντική επιρροή στο είδος.

Ο Μάριο Μονιτσέλι, σκηνοθετεί την πρώτη comedia all' Italiana  και ταυτόχρονα παραθέτει μια ταινία σταθμό στην ιστορία του κινηματογράφου, θεμέλιο λίθο της λαϊκής και ποιοτικής «τέχνης της κινούμενης εικόνας». Η πλοκή θέλει μια συμμορία από πέντε απερίγραπτους και ετερόκλητους χαρακτήρες, υπό τις οδηγίες ενός διαρρήκτη εν αποστρατεία (εμβληματική η φιγούρα του ιερού τέρατος της ιταλικής κωμωδίας Τοτό, που εμφανίζεται με robe de chambre…), να αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας το μεγάλο κόλπο, που θα τους βοηθήσει να δραπετεύσουν από την «αιώνια πόλη» των φτωχών: τη ληστεία ενός χρηματοκιβωτίου μπαίνοντας από ένα διπλανό διαμέρισμα, απλά γκρεμίζοντας την μεσοτοιχία που τα χωρίζει. Είναι βέβαια προφανές ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο εύκολα και η επιχείρηση «είναι ένα επάγγελμα που χρειάζεται σοβαρούς ανθρώπους, όχι σαν κι εσάς. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε εσείς, στην καλύτερη περίπτωση είναι να δουλέψετε …». 

«Ι Soliti Ιgnoti» (απόλυτα αποτυχημένη η μετάφραση στα ελληνικά, «ο κλέψας του κλέψαντος», είναι μια από τις πολλές που έχει υποστεί το φιλμ κατά την παγκόσμια διανομή του) είναι οι «συνήθεις άγνωστοί», ή ακόμη σωστότερα οι «γνωστοί άγνωστοι» μιας αξέχαστης ανθρωπολογικής τοιχογραφίας της καθημερινότητας. Με σκηνές που αποτελούν ιστορική μνήμη του σινεμά, χωρίς καθόλου νεκρό χρόνο, καταφέρνει να μετατρέπει το ««κωμικό»» σε ««σοβαρό»» και ανάποδα.

Οι βασικοί χαρακτήρες βιώνουν την οικονομική ισοπέδωση, τον παραγκωνισμό στα όρια του κοινωνικού ιστού, και απαρνούμενοι τους ήδη ετοιμόρροπους ηθικούς κάνονες, μοιάζουν να παρασύρονται από ναρκισσιστικές παρορμήσεις νεοπλουτισμού και προσωπικής αυτοϊκανοποίησης. Τίποτε όμως από όλα αυτά δεν εντυπώνεται έστω με την παραμικρή υπόνοια του χλευασμού, την ελάχιστη ένδειξη ασέβειας. Παρόλο που πραγματεύεται γκροτέσκ καταστάσεις και γεγονότα, το χιούμορ βρίσκεται στον αντίποδα του χοντροκομμένου, του demential. Και αυτό τελικά την καθιστά μνημειώδη.

Πλαισιωμένο από ένα  εκπληκτικό καστ (έναν Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι πραγματικά για λύπηση, τον Βιτόριο Γκάζμαν στον πρώτο κωμικό ρόλο της καριέρας του, την Κλάουντια Καρντινάλε ποιο όμορφη από ποτέ) αλλά και με διάχυτη κομψότητα και φινέτσα, στρέφεται κριτικά απέναντι στο υποτιθέμενο οικονομικό μπουμ της περιόδου (1958-1964)  αποτελώντας ταυτόχρονα ένα αυθεντικό κομμάτι ενός είδους με τεράστια κοινωνική, αστική απήχηση.

Ξαναβλέποντας αυτό το διαχρονικό τραγικωμικό αριστούργημα, καταλαβαίνεις γιατί τελικά ξεχωρίζει μέσα στην «ανώριμη» αυθεντικότητά που αναδίδει. Γιατί διαφέροντας ουσιαστικά από τις υπόλοιπες φιλμικές δημιουργίες της εποχής, ακροβατεί ανάμεσα στην commedia dell» arte και τον νεορεαλισμό αποτελώντας συν τοις άλλοις συνδετικό αρμό ανάμεσα στη γραφικότητα της απεικόνισης και το οξύ κοινωνικό σχόλιο. Γιατί ακόμη και σήμερα  θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός ολόκληρου λαού, και γιατί τελικά αποτέλεσε ένα ουσιαστικό σκαλοπάτι στην ιστορική μετάβαση του πάντοτε απαιτητικού είδους της κωμωδίας, από τα τρύπια ρούχα του Τσάπλιν στους γυάλινους ουρανοξύστες του Ζακ Τατί και από τα καταπιεσμένα ανθρωπάκια του Μπίλι Γουάιλντερ στους ανυπόφορα ξεκαρδιστικούς ψυχαναλυτικούς λαβυρίνθους του Γούντι Άλεν.

Αγαπημένες ταινίες του ΣΙΝΕΜΑ: «Ο Γαλάζιος Άγγελος» (1930)
Αγαπημένες ταινίες του ΣΙΝΕΜΑ: «Η Λευκή Κορδέλα» (2009)
Αγαπημένες ταινίες του ΣΙΝΕΜΑ: «Κουρδιστό Πορτοκάλι» (1971)