Το ότι είχαμε το προνόμιο να φιλοξενήσουμε πέρσι στη χώρα μας μια υψηλού προφίλ παραγωγή όπως είναι το «Εγκλήματα του Μέλλοντος» και έναν δημιουργό όπως ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, για μερικούς από εμάς που θαυμάζουμε εξακολουθητικά το σινεμά του σπουδαίου Καναδού αυτό μοιάζει με μακρινό όνειρο. Να όμως που το όνειρο έγινε πραγματικότητα, συμπίπτοντας μάλιστα και με την επιστροφή του Κρόνενμπεργκ στη σκηνοθεσία, έπειτα από 8 χρόνια.

Μια ημέρα μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας στις Κάννες, και στο επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ, μου δόθηκε η ευκαιρία να συναντήσω τον Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ στο πλαίσιο μιας ημίωρης συζήτησης  κατά τη διάρκεια της οποίας η αναφορά στα γυρίσματα που έγιναν πέρσι στην Αθήνα ήταν εκτενής. Μάλιστα η ερώτησή μου στον σκηνοθέτη ήταν πιο πολύ μια δήλωση απορίας και θαυμασμού καθώς το «Εγκλήματα του Μέλλοντος» γυρίστηκε πέρσι τον Αύγουστο στην Αθήνα και την Ελευσίνα, στη διάρκεια ενός από τα πιο δύσκολα καλοκαίρια που έχουμε ζήσει στη χώρα μας.

«Νομίζω ότι το περιγράφετε πολύ σωστά», μου απαντά χαμογελαστός ο Κρόνενμπεργκ, «αν και είναι πολύ δύσκολο να συνοψίσει κανείς αυτό που επικρατούσε σε εκείνη τη δεδομένη στιγμή. Σας θυμίζω ότι η θερμοκρασία κόντευε να φτάσει τους 45 βαθμούς κελσίου, η ζέστη ήταν καθημερινά ασφυκτική, υπήρχαν οι θλιβερές φωτιές που έκαιγαν εκείνο τον καιρό την Εύβοια, η ατμόσφαιρα στην Αθήνα ήταν αποπνικτική και ζοφερή. Και βέβαια υπήρχε η πραγματικότητα της πανδημίας. της ανάγκης σχολαστικής τήρησης των υγειονομικών μέτρων για την προστασία όλων μας. Αν μου λέγατε τότε ότι αυτές δεν είναι συνθήκες για να πραγματοποιήσει κάποιος μια ταινία, θα συμφωνούσα απολύτως μαζί σας. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω, όμως, ότι παρά τις αντιξοότητες αυτές, το γύρισμα του φιλμ στάθηκε ένα από τα πιο αρμονικά και βαθύτατα ικανοποιητικά που μου έχουν τύχει».

Σε τι οφείλεται αυτό; «Κοιτάξτε, υπήρχε ένα συνεργείο ανθρώπων που είχαν κάθε καλή διάθεση και κάθε ικανότητα προκειμένου να μας κάνουν να νιώσουμε εξαιρετικά ευπρόσδεκτοι και να διευκολύνουν τη διαδικασία. Η συνδρομή του ελληνικού συνεργείου υπήρξε καταλυτική. Μάλιστα ήταν πολύ συγκινητικό που αρκετοί από τους ανθρώπους αυτούς είχαν την καλή διάθεση να έρθουν στις Κάννες για να παραστούν στην πρεμιέρα της ταινίας και να τη στηρίξουν. Το βρίσκω πολύ γλυκό και ενθαρρυντικό από μέρους τους. Και ξέρετε, ολοκληρώσαμε τα γυρίσματα εν μέσω πανδημίας χωρίς να σημειωθεί κανένα κρούσμα ανάμεσα στα μέλη της πολυπληθούς μας ομάδας. Είναι πολύ σημαντικό αυτό». 

Ο Κρόνενμπεργκ με τους ηθοποιούς του στο κόκκινο χαλί των Καννών, λίγο πριν την παγκόσμια πρεμιέρα

Ο μόνος που αποχώρησε από τη χθεσινή προβολή της ταινίας μου ήμουν τελικά εγώ, γιατί έπρεπε να πάω στην τουαλέτα

Πιστεύετε πως αν τα «Εγκλήματα του Μέλλοντος είχαν κάνει πρεμιέρα εδώ στις Κάννες, πριν 26 χρόνια, θα τύχαιναν θυελλώδους υποδοχής όπως εκείνη που δέχτηκε τότε το «Crash»; 

Ξέρετε, είναι δύσκολο να το κρίνω. Βρίσκω ότι αυτά τα πράγματα είναι πολύ απρόβλεπτα - όπως είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε. Ήμουν πραγματικά έκπληκτος από τη δριμύτατη αντίδραση στο «Crash». Δεν το περίμενα να είναι τόσο ακραία, αλλά αυτό δεν ήταν η μόνη περίσταση στην οποία πραγματικά δεν είχα καμία ιδέα για το πώς θα αντιδράσει ο κόσμος απέναντι σε ταινίες μου, γιατί το κοινό διαφέρει πολιτισμικά. Θέλω να πω, ξέρουμε ότι το κοινό του κόκκινου χαλιού των Καννών δεν είναι ένα φυσιολογικό κοινό, κάποιοι άνθρωποι βρίσκονται εκεί γιατί θέλουν μόνο να βρίσκονται στο κόκκινο χαλί, θέλουν μόνο να δουν τους σταρ, θέλουν μόνο να είναι μέρος αυτού του πράγματος. Δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για το σινεμά, μπορεί να μην γνωρίζουν τίποτα για τις ταινίες μου - είμαι σίγουρος ότι κάποιοι που ήταν εκεί για την προβολή μας δεν γνώριζαν τις άλλες ταινίες μου, οπότε δεν υπήρχε η παραμικρή σύνδεση με το πρότερο έργο μου. Οπότε μια κάποια αντίδραση είναι αναμενόμενη. Για μένα, η αντίδραση απέναντι στο «Crash» ήταν μια υπέροχη αντίδραση γιατί δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερη περιέργεια για την ταινία μου. 

Από τη χθεσινοβραδινή πρεμιέρα της ταινίας σας εσείς είδατε ανθρώπους να αποχωρούν από την αίθουσα;

Ο μόνος που αποχώρησε από την αίθουσα ήμουν τελικά εγώ, γιατί έπρεπε να πάω στην τουαλέτα. Βγήκα και μετά ξαναμπήκα. 

Σας ιντριγκάρει καθόλου η γνώση ότι μερικοί θεατές ενδέχεται να ενοχληθούν από την ταινία; Προσωπικά δεν βρίσκω τον λόγο, όμως είμαι περίεργος να μάθω τη γνώμη σας.

Δεν το απολαμβάνω, αν αυτό με ρωτάτε. Θα προτιμούσα οι άνθρωποι να σαγηνεύονται από την ταινία, γιατί στην πραγματικότητα το φιλμ αποτελεί ένα είδος αποπλάνησης. Θα ευχόμουν λοιπόν κι εγώ οι θεατές να αποπλανηθούν από την ταινία και να αγαπήσουν την ταινία και να εμπλακούν συναισθηματικά με την ταινία με οποιοδήποτε τρόπο είναι αυτό εφικτό. Όλοι προέρχονται από διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικό υπόβαθρο, οπότε υπάρχουν άπειροι τρόποι με τους οποίους μπορούν οι άνθρωποι να αντιδράσουν. Μια ταινία, όμως, εγώ την γυρίζω για το κοινό μου. Δεν θέλω να αποχωρούν από την προβολή της, αλλά ξέρω ότι είναι μια πιθανότητα. Κατά έναν τρόπο προστατεύω τον εαυτό μου, λέγοντας «Όλα καλά, όμως υπάρχει η πιθανότητα σε κάποιους ανθρώπους να μην αρέσει καθόλου η ταινία. Και μπορεί να μην τους αρέσει τόσο πολύ ώστε να φύγουν».

Ένα ονειρικό κλίμα διατρέχει τις περισσότερες ταινίες σας και τα «Εγκλήματα του Μέλλοντος» δεν αποτελούν εξαίρεση. Αναρωτιόμουν, λοιπόν, πώς καταφέρνετε να διατηρήσετε αυτή τη διάθεση κατά τη διάρκεια της ταινίας; Είναι θέμα σκηνοθεσίας, είναι θέμα μοντάζ, είναι θέμα επίτευξης μιας συγκεκριμένης ατμόσφαιρας;

Νομίζω πως το κλειδί βρίσκεται μέσα στην ταινία: το σώμα είναι η πραγματικότητα. Είμαι άθεος, δεν πιστεύω σε κάποια επόμενη ζωή, κι επίσης δεν πιστεύω σε μια απόλυτη πραγματικότητα με την έννοια ότι αυτό που βλέπουμε κι αυτό που πιστεύουμε ως πραγματικότητα έχει να κάνει αποκλειστικά με τον τρόπο που λειτουργούν τα μάτια μας. Έχουμε δύο μάτια, όμως αν ήμασταν αράχνη θα είχαμε οκτώ μάτια και θα είχαμε οκτώ πόδια και θα κινούμασταν διαφορετικά και θα είχαμε μια διαφορετική αντίληψη για τον κόσμο. Οπότε τί είδους κόσμος θα ήταν αυτός που θα αντιλαμβανόμασταν; Ποια θα ήταν αυτή η πραγματικότητα; Οπότε αυτή είναι η βάση της αίσθησης του ονειρικού: Ναι, δείχνω μια πραγματικότητα αλλά πρόκειται για κάτι ρευστό και υποκειμενικό καθώς η αντίληψη δεν είναι ίδια για όλους μας. 

Ποια είναι η γνώμη σας για τον όρο «σωματικός τρόμος» με τον οποίο χαρακτηρίζουν συχνά το έργο σας;

Τον αντιπαθώ. Δεν μου αρέσει καθόλου. Δεν ήταν ποτέ δικός μου όρος. Δέχομαι ευχαρίστως τον όρο  «σωματική ομορφιά», μου είναι αδύνατο να πιστέψω ότι το σώμα είναι ικανό για κάτι φρικτό και τρομακτικό. Το ανθρώπινο σώμα είναι πραγματικά απίστευτο. Κάποιοι πολύ σοβαροί επιστήμονες πιστεύουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο πράγμα σε ολόκληρο το σύμπαν. Το σύμπαν δεν είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκο - ακόμη κι αν πρόκειται για τον ήλιο ή κάποια μαύρη τρύπα. Είναι μεγάλο αλλά δεν είναι τόσο πολύπλοκο όσο τα δισεκατομμύρια νευρώνες που έχουμε στον εγκέφαλό μας. Και είτε αυτό είναι αλήθεια στην κυριολεξία είτε δεν είναι, είναι ποιητικά πολύ αληθινό. Οπότε το να το χρεώσεις ως «σωματικό τρόμο» για μένα είναι πολύ απλοϊκό και περιφρονητικό. Κατανοώ ότι πρόκειται για ένα εργαλείο του μάρκετινγκ. Σε βοηθάει να πεις «Αυτή η ταινία είναι σωματικού τρόμου» οπότε ξέρουμε πώς να την πουλήσουμε. Κι αν είσαι στο εμπορικό τμήμα της κινηματογραφικής βιομηχανίας ή αν είσαι διανομέας, μπορεί κάτι τέτοιο να σου είναι χρήσιμο. Αλλά ως όρος σχετικά με το τί είναι η τέχνη, απλώς δεν υφίσταται για μένα. Δεν το βλέπω έτσι.

Πάντως είναι αστείο πώς το όνομά σας εξακολουθεί να προκαλεί συγκεκριμένες εντυπώσεις και προσδοκίες. Πολλοί θεατές ανταποκρίνονται στο άκουσμα μιας ταινίας του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ πιστεύοντας ότι θα δουν κάτι αρκετά σοκαριστικό ή κάτι που θα τους φέρει σε δύσκολη θέση.

Ναι, είναι αστείο γιατί μόλις είδα μια-δυο κριτικές που έγραφαν με παράπονο για τα «Εγκλήματα του Μέλλοντος» πως «αυτή η ταινία δεν είναι καθόλου σοκαριστική». Μα δεν είπα ποτέ ότι θα είναι! Όταν είπα σε μια πρόσφατη συνέντευξη ότι μερικοί άνθρωποι μπορεί να αποχωρήσουν από την προβολή, εννοούσα το κοινό του Φεστιβάλ Καννών για τους λόγους που ανέφερα προηγουμένως. Επειδή μερικοί από τους ανθρώπους αυτούς έρχονται για το κόκκινο χαλί, δεν έρχονται πάντα για την ταινία. Επομένως ίσως να δουν μια ταινία που δεν περίμεναν πραγματικά, ή δεν ήθελαν κιόλας να δουν, και ταράζονται από την πρώτη σκηνή επειδή ένα παιδί δολοφονείται και δεν θέλουν να δουν κάτι τέτοιο και φεύγουν. Αυτό είναι αποδεκτό. Αλλά δεν είπα ότι θέλω κάτι τέτοιο, δεν είπα «Να το περιμένετε αυτό!».

Θα συμφωνούσατε με κάποιον που θα σας έλεγε ότι με το πέρασμα των χρόνων έχετε γίνει πιο εγκρατής σε θέματα απεικόνισης της βίας; Σε σχέση πάντα με τις παλαιότερες ταινίες σας...

Δεν θα το έλεγα αυτό, καθόλου. Γιατί για μένα έχει πάντα να κάνει με το τί είναι η ταινία. Κάθε ταινία σου λέει τι θέλει, τι χρειάζεται για να είναι καλή. Αν είναι γκανγκστερική ταινία, για παράδειγμα, χρειάζεται βία και αυτό το συστατικό αποτελεί μέρος του τί είναι πραγματικά η ταινία. Οπότε η κάθε ταινία θα σε βοηθήσει να καταλάβεις πόσο μακριά να το πας. Δεν έχω καμία ατζέντα. Δεν λέω ότι οι ταινίες πρέπει να είναι βίαιες ή πρέπει να είναι ερωτικές. Όμως αν αυτό σου υποδεικνύουν, οφείλεις να τις σεβαστείς. 

Κρόνενμπεργκ και Βίγκο Μόρτενσεν στα γυρίσματα

Μια-δυο κριτικές έγραφαν με παράπονο ότι η ταινία μου δεν ήταν σοκαριστική. Μα δεν είπα ποτέ ότι θα είναι!

Έχουν οι ταινίες μια δική τους ζωή; Άπαξ και τις ολοκληρώνετε γίνονται μάλλον κάτι άλλο από αυτό που ίσως θέλατε; 

Όσο κι αν δεν θέλω να το παραδεχτώ, νομίζω πως ισχύει το κλισέ ότι είναι σαν παιδιά: μεγαλώνεις τα παιδιά σου, τα στηρίζεις, τα τρέφεις, τα μορφώνεις, συμμετέχεις στη διαμόρφωσή τους αλλά τελικά φεύγουν από σένα, βγαίνουν έξω στον κόσμο, γνωρίζουν ανθρώπους που δεν ξέρεις, κάνουν πράγματα τα οποία δεν γνωρίζεις, έχουν ενθουσιασμούς που δεν είχες ποτέ εσύ και γίνονται ξεχωριστοί από σένα, ξεχωριστά όντα. Και για μένα αυτό είναι που συμβαίνει και με τις ταινίες. Έχουν μια δική τους ζωή. Και καμιά φορά αυτό μας εκπλήσσει, καμιά φορά μπορεί να μας απογοητεύσει.

Ωστόσο είστε ακόμη ερωτευμένος με τη διαδικασία δημιουργίας ενός φιλμ όπως ήσασταν στα σκηνοθετικά σας ξεκινήματα;

Είναι μια πραγματικά ικανοποιητική εμπειρία όταν λειτουργεί σωστά. Αλλά δεν είμαι ερωτευμένος με όλες τις πλευρές της διαδικασίας. Για παράδειγμα, η χρηματοδότηση για την ταινία αυτή πήρε τρία χρόνια και παρότι ο παραγωγός είναι αυτός που πρέπει να αντιμετωπίσει τα πρακτικά και δύσκολα θέματα, όπως το να συγκεντρώσει τα απαραίτητα κεφάλαια, είμαι και εγώ συμμέτοχος γιατί βοηθάω στην πώληση της ταινίας, μιλώντας με ένα σωρό διαφορετικούς ανθρώπους για ένα σωρό διαφορετικά πράγματα. Οπότε αυτό είναι εξουθενωτικό για μένα και καθόλου βοηθητικό στο να κάνεις μια ταινία. Δεν είναι κάτι δημιουργικό. Τον καιρό που δεν γύριζα ταινίες πρέπει να σας ομολογήσω ότι ένιωθα τεράστια ανακούφιση, γιατί έλεγα μέσα μου ότι δεν θα είμαι ποτέ ξανά υποχρεωμένος να το υφίσταμαι όλο αυτό. Όμως όταν αποφασίζεις ότι θα επιστρέψεις στο να κάνεις ταινίες, πρέπει να αποδεχτείς ότι θα υποφέρεις λίγο. Ευτυχώς που μόλις βρεθώ στο κινηματογραφικό σετ κι έχω τους ηθοποιούς μου κι έχω αυτό το πανέμορφο σκηνικό που δημιούργησα, είναι κάτι πανέμορφο. Και με αυτό το κομμάτι της δουλειάς μου είμαι ακόμη ερωτευμένος.

Είναι σταθερά δεδομένη ταλαιπωρία το γύρισμα μιας ταινίας; Ή με τον καιρό η διαδικασία γίνεται πιο οικεία, άρα και λιγότερο δύσκολη;

Ταλαιπωρία! Έχει ενδιαφέρον που χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη γιατί ο γιος μου όταν ξεκίνησε να κάνει ταινίες κι έβλεπα τι περνάει, ακριβώς αυτή τη λέξη χρησιμοποιούσα για να του περιγράψω τι τον περιμένει. «Εγώ δεν θα κάνω ξανά ταινίες», επέμενα, «γιατί δεν είμαι διατεθειμένος να υποφέρω» κι εκείνος μου απαντούσε «Εγώ, όμως, είμαι διατεθειμένος να υποφέρω», οπότε του έλεγα «Μπράβο, γιατί αυτό ακριβώς θα συμβεί: θα υποφέρεις!». Κι έτσι είναι. Πρέπει να υπομείνεις μια ταλαιπωρία αν πρόκειται να δημιουργήσεις κάτι πολύπλοκο που αφορά πολλούς ανθρώπους. Πρέπει να είσαι πρόθυμος να το κάνεις αυτό.

Νομίζετε πως η υγεία σας χρειάστηκε κάποιες φορές να κλονιστεί από τα άγχη και τις υποχρεώσεις της δουλειάς σας;

Περιέργως όχι.

Πάντως εξακολουθείτε και χαίρετε άκρας υγείας!

Εκπλήσσομαι με αυτό. Αμφισβητούσα τον εαυτό μου πριν ξεκινήσω γυρίσματα στο «Εγκλήματα του Μέλλοντος». Έχουν περάσει οκτώ χρόνια από την τελευταία φορά που έκανα ταινία. Είμαι τώρα 79 χρονών, που μου δίνει την αίσθηση του πολύ γέρου, όχι σωματικά αλλά στην ιδέα ενός τόσο μεγάλου αριθμού. Σκέφτεσαι έναν 79χρονο σε ένα κινηματογραφικό σετ και φαντάζεσαι κάποιον υποβασταζόμενο ή με αναπνευστική βοήθεια ή ακόμη και σε αναπηρικό αμαξίδιο. Παρ' ολ' αυτά, δεν ήμουν τίποτα από τα παραπάνω, οπότε θεώρησα ότι το σώμα μου έχει αποφασίσει να συνεχίσει.

INFO
Η ταινία «Εγκλήματα του Μέλλοντος» προβάλλεται ήδη στις ελληνικές αίθουσες από την Spentzos Film.