Ένας από τους βασικότερους κανόνες της Κβαντικής Μηχανικής είναι και η αρχή της αβεβαιότητας. Την διατύπωσε πρώτος ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ το 1927, συναντώντας αρχικά την αποδοκιμασία της επιστημονικής κοινότητας, προτού οι θεωρίες του εξακριβωθούν πανηγυρικά. Η αρχή αυτή ισχυρίζεται κάτι φαινομενικά απλό, αλλά σχεδόν συνταρακτικό: πως υπάρχουν γεγονότα στον κόσμο που μας περιβάλλει, η εκδήλωση των οποίων δεν υπαγορεύεται από κάποια αιτία. Την συγκεκριμένη θεωρία προσπαθεί να εξηγήσει κάποια στιγμή στους μαθητές της τάξης του ο ήρωας της ταινίας των Τζόελ και Ίθαν Κόεν, δίχως να συνειδητοποιεί ότι τη στιγμή εκείνη θα μπορούσε να μιλά κάλλιστα για το τι συμβαίνει στη δική του ζωή.
Καθηγητής πανεπιστημίου που διδάσκει φυσική, ο Λάρι Γκόπνικ είναι ένας μετριοπαθής μεσήλικας που ζει μαζί με την οικογένειά του σε ένα εβραϊκό προάστιο της Μινεσότα, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60. Καλοκάγαθος και ευσυνείδητος άνθρωπος, ο Λάρι συνειδητοποιεί από την αρχή κιόλας του φιλμ ότι το σύμπαν μοιάζει να συνωμοτεί εναντίον του. Ξαφνικά τίποτα δεν πηγαίνει κατ’ ευχήν. Η γυναίκα του τον απατά με τον καλύτερό τους φίλο, με τα παιδιά του δεν μπορεί να πετύχει ούτε την στοιχειώδη πλέον επικοινωνία, ανώνυμα γράμματα που τον κατηγορούν για ηθικό ξεπεσμό θέτουν σε κίνδυνο την αξιοπρέπεια και το μέλλον του στη δουλειά, ένας μαθητής τον κατηγορεί αδίκως για δωροδοκία, το αυτοκίνητό του γίνεται σμπαράλια σε ένα ατύχημα, οι λογαριασμοί απειλούν να τον καταπνίξουν, η κάθε μέρα επιφυλάσσει κι από μια νέα δοκιμασία για την υπομονή του.
Περισσότερο απ’ όλα, εντούτοις, δοκιμάζεται η πίστη του στον Θεό. Ποια είναι η ύβρις που έχει διαπράξει για να υφίσταται όλα αυτά; Τι μπορεί να κάνει για να εξιλεωθεί και να συνεχίσει ομαλά τη ζωή του; Πόσο μερίδιο στην ευτυχία του έχει ο αστάθμητος παράγοντας που ονομάζεται τυχαίο; Και πόσο δίκιο τελικά είχε ο Χάιζενμπεργκ όταν με την θεωρία που διατύπωνε συλλάμβανε ουσιαστικά έναν από τους πιο αδυσώπητους κανόνες που διέπουν την ανθρώπινη κατάσταση;
Οι Κόεν παραμένουν αρχιτέκτονες του ίδιου πεσιμιστικού οράματος, οδηγώντας την πεποίθησή τους για ένα μυστηριώδες και συχνά τιμωρητικό σύμπαν σε μια από τις πιο αποστομωτικές κατακλείδες ταινίας τους
Το «Ενας Σοβαρός Άνθρωπος» αποτελεί στην ουσία μια εκμοντερνισμένη εκδοχή της ιστορίας του Ιώβ, όπως την διδαχτήκαμε από την Παλαιά Διαθήκη. Όπως και ο αραμαϊκής καταγωγής ευγενής δέχεται στωικά τις δοκιμασίες στις οποίες τον υποβάλλει ο Θεός, θέλοντας να επιβεβαιώσει την πίστη του, έτσι και ο άμοιρος καθηγητής του φιλμ υφίσταται εξευτελισμούς και ατυχίες με σκυμμένο το κεφάλι. Στη δική του περίπτωση, όμως, δεν είναι σίγουρο ότι στο τέλος των δοκιμασιών του τον περιμένει η λύτρωση και η ανταμοιβή. Ούτε πως η ύπαρξη του Θεού μπορεί με κάποιον τρόπο να εξακριβωθεί.
Δοσμένος με τον χαρακτήρα μιας ειρωνικής παραβολής, ο «Σοβαρός Άνθρωπος» των Κόεν χαρακτηρίζεται από την ίδια φαταλιστική διάθεση που σφραγίζει το μεγαλύτερο μέρος του έργου τους και από τον ίδιο πνευματώδη σαρκασμό, ένας συνδυασμός ο οποίος πάντοτε κέρδιζε στους σκηνοθέτες τον θαυμασμό κάποιων πλάι στην αποστροφή αρκετών άλλων.
Με το να μην συμβιβάζονται, όμως, με την ανακούφιση ενός χαρωπού και καθησυχαστικού φινάλε ή με το να απαλύνουν έστω στο ελάχιστο τη μαρτυρική αλληλουχία ατυχών συμβάντων στην οποία υποβάλλεται ο άμοιρος πρωταγωνιστής (ένας εξαιρετικός Μάικλ Στούλμπαργκ, παρεμπιπτόντως), οι δυο αδελφοί παραμένουν συνεπείς, επίμονοι αρχιτέκτονες του ίδιου πεσιμιστικού οράματος, οδηγώντας ακάθεκτοι την πεποίθησή τους για ένα μυστηριώδες και συχνά τιμωρητικό σύμπαν σε μια από τις πιο αποστομωτικές κατακλείδες ταινίας τους. Και σε μια παραδοχή που μοιάζει αναπόφευκτη, όσο και απαραίτητη για να πορευτεί κανείς σε αυτή τη ζωή: «Δέξου το μυστήριο!».
A SERIOUS MAN
Ηνωμένες Πολιτείες, 2009
Σενάριο και σκηνοθεσία: Τζόελ και Ίθαν Κόεν Μουσική: Κάρτερ Μπέργουελ Φωτογραφία: Ρότζερ Ντίκινς Πρωταγωνιστούν: Μάικλ Στούλμπαργκ, Ρίτσαρντ Κάιντ, Φρεντ Μέλαμεντ, Σάρι Λένικ, Άλαν Μάντελ Διάρκεια: 106΄
