«Έτσι τελειώνει ο κόσμος» έγραφε ο Τ.Σ.Έλιοτ σε ένα από τα διασημότερα ποιήματά του. «Όχι με έναν κρότο. Αλλά με έναν λυγμό». Ο Μπέλα Ταρ είναι σίγουρο ότι γνωρίζει αυτό τον στίχο, έστω κι αν τον φέρνει μάλλον ασυνείδητα στο μυαλό κατά την παρακολούθηση της τελευταίας ταινίας του. Το «Άλογο του Τορίνο» ξεκινά με την φωνή ενός αόρατου αφηγητή ο οποίος μας πληροφορεί ότι, ένα πρωινό του 1889, σε κάποιον δρόμο της ιταλικής πόλης, ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε είδε τον οδηγό ενός κάρου να μαστιγώνει το άλογό του. Δίχως να χάσει χρόνο, πλησίασε το ταλαίπωρο ζώο, πέρασε τα χέρια γύρω από τον λαιμό του για να το προστατέψει, ξέσπασε σε δάκρυα και κατέρρευσε στο έδαφος. Για τα επόμενα δέκα χρόνια που έζησε, ο Νίτσε παρέμεινε σιωπηλός και σε κατάσταση παραφροσύνης. «Για την τύχη του αλόγου», ολοκληρώνει ο αφηγητής του φιλμ, «δεν γνωρίζουμε τίποτα».

Στην αμέσως επόμενη σκηνή, ένα άλογο σέρνει τον ιδιοκτήτη του και ένα κάρο σε έναν επαρχιακό δρόμο, καθώς ο άνεμος λυσσομανάει γύρω του. Ο Μπέλα Ταρ μας αφήνει να υποθέσουμε ότι είναι το άτυχο ζωντανό που φημολογείται ότι συνάντησε ο Νίτσε εκείνο το πρωινό. Για τις υπόλοιπες δυόμισι ώρες τα βήματα του αλόγου θα μας οδηγήσουν σε μια απομονωμένη πέτρινη καλύβα, χτισμένη στη μέση του πουθενά και χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, εκεί όπου το σκυθρωπό και ηλικιωμένο αφεντικό του διάγει μαζί με την κόρη του έναν βασανιστικά μοναχικό, ασκητικό και στα όρια της εξαθλίωσης αγροτικό βίο.

Ένα φάντασμα ταινίας με μοναδικό σκοπό του να σε στοιχειώσει

Η ταινία χτίζεται πάνω στην συσίφεια καθημερινότητα των δυο αυτών ανθρώπων. Η αέναη επανάληψη των ίδιων χειρονομιών και συνηθειών μοιάζει με το μοναδικό πεπρωμένο τους: νερό από το πηγάδι, τροφή για το άλογο, βραστές πατάτες για φαγητό, κούτσουρα για τη σόμπα, ένα σκαμνί μπροστά από ένα παράθυρο, δυο-τρεις γουλιές αλκοόλ, ο ήχος του αέρα που δεν σταματά ποτέ να φυσάει έξω από το σπίτι και μια ατέρμονη σιωπή, πιο βαριά και από πέτρα. Η κάμερα συλλαμβάνει στωικά τις υπνωτισμένες κινήσεις τους. Παγώνει μαζί με τον δικό τους χρόνο. Ακολουθεί το επίμονο τελετουργικό ζωής τους σε έξι μέρες που φαντάζουν με αιωνιότητα. Και λίγο πριν το φινάλε, βυθίζει τα πάντα σε απόλυτο σκοτάδι.

Την δυσβάσταχτη ρουτίνα των ηρώων διαταράσσει ένα αίσθημα διογκούμενου ζόφου και μια σειρά από ανησυχητικά σημάδια: Ένας μεθυσμένος γείτονας εμφανίζεται σαν προφήτης για να προβλέψει τον αφανισμό των πάντων. Ένα μπουλούκι από τσιγγάνους αφήνει πίσω του ένα δυσοίωνο θρησκευτικό βιβλίο το οποίο ξεφυλλίζει το κορίτσι, δίχως να πολυκαταλαβαίνει τα όσα στενάχωρα γράφονται μέσα του. Το νερό στερεύει. Το άλογο αρνείται να φάει την τροφή του. Ο μανιασμένος αέρας εμποδίζει τους ήρωες να μετακινηθούν, εγκλωβίζοντάς τους. Και ξαφνικά, το φως αρχίζει να χάνεται.

Μια αλληγορία για το τέλος του κόσμου και τη ματαίωση των πάντων

Ο υπομονετικός θεατής, που μέχρι το σημείο αυτό θα έχει δεχτεί τις αυστηρές στιλιστικές συμβάσεις που έχουν κάνει το σινεμά του Ούγγρου σκηνοθέτη δυσπρόσιτο μα και τόσο πολύτιμο, συνειδητοποιεί ότι το «Άλογο του Τορίνο» αποτελεί μια αλληγορία για το τέλος του κόσμου, την ανθρώπινη θνητότητα και τη ματαίωση των πάντων. Όπως προηγούμενες ταινίες του Ταρ, έτσι κι αυτή χρησιμεύει ως μικρογραφία μιας υπαρξιακής κατάστασης που τελεί υπό την σκιά του θανάτου, ο οποίος αργοσέρνεται σαν υπόσχεση και σαν σκότος που είναι βέβαιο ότι θα καλύψει τον κόσμο. 

Ο Μπέλα Ταρ ζητά από το σημερινό κοινό να ξεχάσει τους αφηγηματικούς ρυθμούς που έχει συνηθίσει να περιμένει από ένα φιλμ και να προσαρμοστεί σε μια κινηματογραφική τάξη πραγμάτων που αρχικά σοκάρει με το γυμνό και επιθετικά λιτό ύφος, τον κρυπτικό χαρακτήρα και την βαριά μελαγχολία της, προοδευτικά όμως λειτουργεί ως δίνη που ρουφά τον θεατή όλο και πιο βαθιά μέσα της. Τηλεγραφώντας τα δημιουργήματά του από ένα μακρινό και αλλόκοτο κινηματογραφικό πλανήτη, ο Ταρ καταφέρνει με το «Άλογο του Τορίνο» να προσφέρει μια αποκαλυπτική εμπειρία: Ένα γοτθικό μεταφυσικό ποίημα των λίγων λέξεων και των ελάχιστων πλάνων. Ένα φάντασμα ταινίας με μοναδικό σκοπό του να σε στοιχειώσει. 

THE TURIN HORSE / A TORINOI LO
Ουγγαρία, 2011
Σκηνοθεσία: Μπέλα Ταρ Σενάριο: Λάζλο Κραζναχορκάι, Μπέλα Ταρ Φωτογραφία: Φρεντ Κέλεμεν Μουσική: Μιχάλι Βιγκ Πρωταγωνιστούν: Γιάνος Ντέρζι, Έρικα Μποκ, Μιχάλι Κόρμος Διάρκεια: 146’