Από μια πλευρά, σε μια λιγότερο θορυβώδη εποχή θα ήταν εύκολο. Λες δυο τίτλους (ας πούμε, «Όλα για την Εύα» και «Ξαφνικά Πέρυσι το Καλοκαίρι»), αναφέρεις τα τέσσερα Όσκαρ (από 10 υποψηφιότητες!), το βραβείο στις Κάννες και τις τέσσερεις (!) βραβεύσεις από την Ένωση Σκηνοθετών (κι άλλες τρεις από τους Σεναριογράφους) και καθάρισες. Η πλήρης, διαχρονική υπόκλιση κριτικής και ομοτέχνων σε μια σκηνοθετική καριέρα 26 (όλων κι όλων) ετών και μια σεναριακή σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, πρέπει να αρκεί.
Ο Τζόζεφ Μάνκιεβιτς, ο μικρότερος (και καλλιτεχνικά μεγαλύτερος) αδελφός του Χέρμαν Μάνκιεβιτς, που συνσυνέγραψε, μεταξύ πολλών άλλων, το σενάριο του «Πολίτη Κέιν» και κοσμεί το μερικώς αμφιλεγόμενο «Mank» του Ντέιβιντ Φίντσερ, έφτιαξε 20 μυθοπλασίες για τον κινηματογράφο. Στην πραγματικότητα το δίλημμα είναι απύθμενο, ακόμα κι αν πρέπει να διαλέξεις περίπου τις μισές από αυτές. Μια επιλογή ακολουθεί:
«Somewhere in the Night» (1946)
Βασικό νουάρ για τους θιασώτες, με τον «ξύλινο» Τζον Χόντιακ και τον τεράστιο Ρίτσαρντ Κόντε που μεγαλούργησε στο είδος (τον ξέρετε φυσιογνωμικά σαν Ντον Μπαρζίνι στο «Νονό» πολλά –πολλά χρόνια μετά) σε μια ιστορία αμνησίας, νέου προσώπου, άλυτης δολοφονίας του παρελθόντος, που όλα τους διαπερνώνται σαν αεράκι από την σκηνοθεσία και το σενάριο του Μάνκιεβιτς.
«The Ghost and Mrs. Muir» (1947)
Η δεύτερη ταινία του της χρονιάς εκείνης (και η τέταρτη της πρώτης του διετίας) είναι αυτό το ποιητικό, μυστηριακό, μεταφυσικό θρίλερ, καρυκευμένο με στοιχεία κωμικά και αυτό αγαπητοί αναγνώστες είναι ο «συνδυασμός Μάνκιεβιτς», ένα μοναδικό κράμα φινετσάτης γραφής (σκηνοθετικής όσο και σεναριακής), που ελίσσεται, ακουμπά και συνεχίζει όπου ο δαίμονας αυτός ήθελε, όπως ιδιοφυώς ήξερε να μπλέκει τα είδη τελικά φθάνοντας σ’ ένα μοναδικό αποτέλεσμα που δεν μπορείς να κατατάξεις.
«House of Strangers» (1949)
Πάλι Ρίτσαρντ Κόντε αλλά αυτή τη φορά και μέγας Έντουαρντ Ρόμπινσον (βραβείο ερμηνείας στις Κάννες για τούτο εδώ) σ’ ένα νουάρ που απλώνεται και πολλαπλασιάζεται στο υπαρξιακό δράμα, ποτέ όμως να σε βαρύνει, πάντα αυτή η σοφιστικέ πετονιά του Μάνκιεβιτς πέφτει πάνω στα ανθρώπινα, να τα δείξει, να τα τιμήσει αλλά και σιγά-σιγά να τα βάλει στην όχι και συμπαντικής σημασίας θέση τους. Την επόμενη χρονιά θα έφτανε η πρώτη κορυφή.
«Ένα Γράμμα σε Τρεις Γυναίκες» («A Letter to Three Wives», 1949)
Πρώτα όμως να καθαρίσουμε με το ’49 γιατί το σφύζον τάλαντο δεν αφήνει και τον χρόνο να περνά, ο κινηματογραφιστής πρέπει να κινηματογραφεί όχι να χρονοτριβεί. Παράξενο στα χαρτιά, βασισμένο σε μια ιστορία από το...Cosmopolitan, μια βόλτα στο πάρκο στην πράξη. Κράμα δράματος, μυστηρίου και ειρωνικής ματιάς στον θεσμό του γάμου σε εποχή που μια τέτοια κριτική αποτελούσε πρωτοπορία. Ένα γράμμα φτάνει από μια γυναίκα σε τρεις άλλες, λέγοντας πως η μια δεν θα δει απόψε τον άντρα της γιατί της τον έκλεψε η υπογράφουσα. Εμείς θα δούμε στην αγαπημένη δομή του Μάνκιεβιτς τις ιστορίες τριών δύστοκων γάμων και θα περιμένουμε την εξήγηση του whodunit. Σκηνοθεσία και σενάριο πήραν Όσκαρ, όχι και η ταινία σε μια φοβερή χρονιά που είχε και την «Κληρονόμο» του Γουάιλερ, είχε και το «Όλοι οι Άνθρωποι του Βασιλιά» του Ροσέν που τελικά κέρδισε.
«Όλα για την Εύα» (1950)
Εδώ είναι η κορυφή που λέγαμε, έργο-διασημότητα, έξι Όσκαρ (τα δύο στον Μάνκιεβιτς πάλι) από 14 υποψηφιότητες (μόνο «Τιτανικός» και «La La Land» ισοφαρίζουν), ρεκόρ γυναικείων υποψηφιοτήτων για το ίδιο έργο (4), διείσδυση στην καρδιά της διασημότητας, σαφής κριτική στο Χόλιγουντ, ρεσιτάλ ατάκας από Τζορτζ Σάντερς και Μπέτι Ντέιβις, σοφιστικέ αριστούργημα πάνω στην ηλικία, την γυναικεία ψυχοσύνθεση, τις δυνάμεις που κινούν τη γη. Δεν χορταίνεται, υπερφυσική σύμπτωση πως την ίδια χρονιά άλλη μια ταινία, διαφορετικού τόνου εντελώς, για το Χόλιγουντ έφτασε στο ίδιο ύψος («Η Λεωφόρος της Δύσεως» του Μπίλι Γουάιλντερ ) και οι διαφωνίες μεταξύ ημών και υμών υποστηρικτών καλά θα κρατούν. Απόλαυση.
«5 Fingers» (1952)
Θέλεις κατασκοπεία, ο Μάνκιεβιτς έχει για σένα. Μια από τις πέντε καλύτερες ταινίες στην ιστορία του είδους, βασισμένη στην αληθινή και τόσο πρόσφατη τότε ιστορία του υπηρέτη του Βρετανού πρέσβη στην Τουρκία που έστελνε πληροφορίες στους Γερμανούς κατά την διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Τζέιμς Μέισον (μπορούσα να σταματήσω κι εδώ), σκηνοθετική υποψηφιότητα για τον Μάνκιεβιτς στα Όσκαρ και την Ένωση Σκηνοθετών, μουσική Μπέρναρντ Χέρμαν, φωτογραφία-υπόδειγμα, η περιγραφή υπολείπεται.
«Ξαφνικά Πέρυσι το Καλοκαίρι» (1959)
Προκλητικά προσπερνώ «Ιούλιο Καίσαρα» με Μάρλον Μπράντο, «Ήσυχο Αμερικάνο» (βασισμένο σε Γκράχαμ Γκριν, άξιο ριμέικ πολλά χρόνια μετά με Μάικλ Κέιν του Φίλιπ Νόις), «Μάγκες και Κούκλες», μιούζικαλ με Μπράντο και Σινάτρα (δεν μίλαγαν μεταξύ τους), απόλυτο στυλ και χορογραφίες Μάικλ Κιντ και την «Ξυπόλυτη Κόμισσα», να και μια που ο υπογράφων εκτιμά ως ατόπημα αλλά έχει γοητείες άφθονες, για να καταφθάσω στο έργο του Τενεσί Γουίλιαμς. Ρεσιτάλ του διευθυντή ηθοποιών Μάνκιεβιτς, ρεσιτάλ ντεκόρ μπαροκισμού και λόγου (στην έξοχη διασκευή του Γκορ Βιντάλ!), λίγες θεατρικές διασκευές συγκριτικά αντέχουν στο σινεμά, αυτή είναι μια και είναι από τις απροσπέραστες.
«Σλουθ» (1972)
Τέσσερα χρόνια μετά το προηγούμενο ο Μάνκιεβιτς επέβη στο «τρένο της μεγάλης φυγής», γνωστό και ως «Κλεοπάτρα» (1963), το έργο που βύθισε την Φοξ του Σπύρου Σκούρα (Φοξ που θα ανέκαμπτε δύο χρόνια μετά με την «Μελωδία της Ευτυχίας»). Έχει κάνει ωραία ενέσιμα ο Μάνκιεβιτς στο έργο, αλλά είναι ολοφάνερα έξω από το στοιχείο και τον έλεγχό του η παραγωγή. Για τα επόμενα χρόνια θα κάνει ενδιαφέροντα πράγματα, είναι άλλωστε νεότατος, όμως θα είναι η κατάληξη του 1972 που θα ξαναθυμίσει τι διαμέτρημα θα έχανε το σινεμά που άλλαζε. Το «Σλουθ», περίφημο στους θεατρόφιλους έργο του Άντονι Σάφερ, με Λόρενς Ολίβιε και Μάικλ Κέιν σε αναμέτρηση ερμηνειών και …ανδρισμού, ήταν ένα μπαρόκ διακόσμου παιχνίδι πάνω στην επιφάνεια και την ουσία, τους ρόλους και την αλήθεια, μια φοβερά ορεξάτη ταινία δωματίου που έδειχνε έναν σκηνοθέτη ξανά σε πλήρη έλεγχο της δουλειάς του. (Περισσότερα στο essential cinema εδώ)
Δυστυχώς ο Μάνκιεβιτς με αυτό θα έγραφε τον επίλογό του, δεν ασχολήθηκε ξανά με το σινεμά, παρότι υγιέστατος. Έφυγε το 1993 από την καρδιά του, λίγες μέρες πριν τα 84α γενέθλια του, παραμένοντας ο μοναδικός σκηνοθέτης ως σήμερα που πήρε διαδοχικά ταινία-σκηνοθεσία στα Όσκαρ και, ακόμα περισσότερο, ένας ανεπανάληπτος γραφιάς-στυλίστας ειδών και συναρπαστικού σινεμά που δεν μπορεί να λησμονιέται.
