Η πάροδος του χρόνου οφείλει μια πολιτικά καταλαγιασμένη οπτική σε ταινίες προπαγανδιστικής αιχμής. Η πολιτική στάση άλλωστε συναρτάται της εποχής, η καλλιτεχνική διεκδικεί μια άλλου τύπου διαχρονικότητα. Και η αλήθεια είναι πως όσο κι αν το «Ποτέμκιν» φτιάχτηκε για να συμμετάσχει πανηγυρικά στον εορτασμό των 20 ετών από την μεγαλύτερη προεπαναστατική κίνηση εναντίον του Τσάρου (αυτήν του 1905), σήμερα, υπό το βάρος του δυναμικού ενός αιώνα που έφερε τις δικές του (κοσμο)ιστορικές αναγκαιότητες, παραμένει σήμερα εντυπωσιακά αξιομνημόνευτο λόγω της καλλιτεχνικής του αξίας.
Η τελευταία ορίζεται κατά πρώτον από την τεράστια επίδραση του έργου στην εποχή του. Το «Ποτέμκιν» μπορεί να κόντεψε να χαθεί στον συρφετό της τότε σοβιετικής παραγωγής (θα χρειαζόταν ακόμα και βοήθεια του Μαγιακόφσκι που στηλίτευσε τον Σβετσίκοβ, πρόεδρο της σοβιετικής κινηματογραφίας που ήταν παντελώς άσχετος από την τέχνη που διαφέντευε κι αντίπαλος του Αϊζενστάιν λόγω της εβραϊκης καταγωγής του τελευταίου), ήταν όμως μια άμεσα αναγνωρισμένη ως «επικίνδυνη» επαναστατική εμπειρία που έκανε πολλές δυτικές χώρες να την απαγορεύσουν. Στην Αγγλία το «Ποτέμκιν» απαγορεύτηκε μέχρι δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν και παρέμεινε με X στο πιστοποιητικό λογοκρισίας της ως το 1978!
Ορίζεται επίσης από το ότι μέγιστοι δημιουργοί, τύπου Γουέλς, Τσάπλιν, Γουάιλντερ την θεωρούν την κορυφαία ταινία που είδαν ποτέ. Ιστορικοί του κινηματογράφου καταγράφουν πως η χρήση του μοντάζ των εντυπώσεων που εφάρμοσε ο Αϊζενστάιν (χονδρικά η αντίθεση δύο ετερόκλητων πλάνων με σκοπό την δημιουργία μιας συναισθηματικής εντύπωσης στο τρίτο, συνθετικό, πλάνο) είναι τόσο ρηξικέλευθη όσο η μονταρισμένη τακτοποίηση μιας ταινίας σε αφήγηση από τον Ντ.Γ. Γκρίφιθ περίπου μια δεκαετία πριν.
Φυσικά είναι ο ορισμός της προπαγάνδας, δεν το κρύβει ποτέ. Ο Γκέμπελς έμεινε άναυδος όταν την είδε, την θεώρησε υπόδειγμα χρήσης του κινηματογράφου για πολιτικούς σκοπούς. Εν συνεχεία, φυσικά, την απαγόρευσε – η Λένι Ρίφενσταλ θα έκανε για λογαριασμό του καθεστώτος το δικό της ανάλογο αισθητικό επίτευγμα. Μέχρι να φτάσουμε στην δεκαετία του ’50, οπότε και στερεοποιήθηκαν ο πάγος και τα ιδεολογικά πολεμοφόδια ανάμεσα στην Ανατολή και την Δύση, το «Ποτέμκιν» ήταν ένα φόβητρο προτροπής σε επανάσταση για τις δυτικές κυβερνήσεις.
Η ταινία του Αϊζενστάιν επηρέασε από τον Φράνσις Μπέικον μέχρι τον Μπράιαν Ντε Πάλμα – ποιος δεν θυμάται την σκηνή στον σιδηροδρομικό σταθμό στους «Αδιάφθορους»; Η σκηνή στα σκαλιά της Οδησσού είναι ένα υπόδειγμα και μια ύψιστη σκηνή ανθολογίας.
Το «Ποτέμκιν» εκεί τεντώνει την δραματουργία περισσότερο από κάθε άλλο σημείο του, αναπαριστώντας μια στιγμή που δεν συνέβη ποτέ, την αναμιγνύει με ιστορικά γεγονότα (ο Όλιβερ Στόουν πανηγυρίζει), της προσδίδει μια γραφικότητα σοκαριστική με τα μέτρα κάθε εποχής, ο ρυθμός ακουμπά μια σπασμωδική φρενίτιδα απολύτως ταιριαστή…
Πρέπει να το έχεις δει το «Θωρηκτό Ποτέμκιν», όπως πρέπει να βλέπεις βωβό σινεμά αν θέλεις να λογαριάζεσαι παιδεμένος στα της τέχνης του σινεμά. Ειδικά όμως τούτο, ιδίως με τη μουσική του Σοστακόβιτς (από το εορταστικό των 50 ετών cut του 1975), είναι εμπειρία.
Ο «Ιβάν ο Τρομερός» μπορεί είναι η απόλυτη στιγμή του Αϊζενστάιν, όμως το «Ποτέμκιν», με κάδρα αδιανόητης δύναμης και μανιχαϊσμό βγαλμένο από άγρια επαναστατικά όνειρα είναι η στιγμή που ο ρομαντισμός, ο πόθος και το υπερβάλλον ταλέντο παντρεύτηκαν και γέννησαν ένα μανιασμένο παιδί που πίστευε πως θ’ αλλάξει τον κόσμο.
